Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach (na przykładzie nazw terenowych gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

Praca sytuuje się na pograniczu etnolingwistyki, dialektologii i onomastyki, a jej głównym celem jest próba rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu wsi i jej mieszkańców utrwalonego w mikrotoponimach. Przykładowy materiał badawczy stanowi 1013 nazw obiektów fizjograficznych (w tym 803 to nazwy jednostkowe), np. Bukowiec, Sarenka, Kopalnia, Owsiska, Sołtysowe, Księdzowe, Kowalskie, Koło Hałdy, Zapłocie. Nazwy te zgromadzono podczas prowadzenia badań terenowych w latach 2011-2017 na obszarze gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim na północy województwa śląskiego. Do etnolingwistycznej analizy materiału mikrotoponimicznego wykorzystano nie tylko określenia obiektów, ale również wszelkie informacje na temat poszczególnych mian, które uzyskano od respondentów w trakcie prowadzenia eksploracji terenowej.

            Rozdział I ma charakter wstępu. Autor zreferował w nim najważniejsze ustalenia dotyczące etnolingwistyki jako dziedziny językoznawstwa.

            W rozdziale II szczegółowo omówiono podstawowe rozwiązania metodologiczne. Przybliżono m.in. sposób prowadzenia badań terenowych oraz przyjęte w rozprawie definicje: językowego obrazu świata i mikrotoponimu.

            W kolejnej części pracy scharakteryzowano teren badań – gminę Wręczyca Wielka. Skupiono się przede wszystkim na omówieniu położenia i historii eksplorowanego obszaru, a ponadto przybliżono również strukturę ludności badanej gminy i cechy środowiska naturalnego.

            W rozdziale IV scharakteryzowano przemiany językowo-kulturowe obszarów wiejskich oraz system fonologiczny i fonetyczny gwary gminy Wręczyca Wielka.

W kolejnej części pracy zreferowano różnice między wyrazem pospolitym a nazwą własną.

Rozdział VI traktuje o głównym przedmiocie badań, czyli o nazwach terenowych. Przedstawiono w nim m.in. różne definicje nazwy terenowej, podobieństwa i różnice między mikrotoponimami a nazwami miejscowymi, a ponadto stan badań w zakresie nazw terenowych z propozycjami rozwiązań klasyfikacyjnych. Ostatnia część tego rozdziału dotyczy sposobu funkcjonowania mikrotoponimów w polszczyźnie mówionej mieszkańców wsi.

W rozdziale VII omówiono m.in. ramy definicyjne pojęcia JOS, stan badań w tym zakresie oraz językowo-kulturowy obraz społeczności wiejskiej.

Rozdział VIII rozpoczyna się od przybliżenia zasad kategoryzacji z wykorzystaniem metodologii pól semantycznych. Zawiera także autorską klasyfikację mikrotoponimów w oparciu o cztery wydzielone pola znaczeniowe: środowisko naturalne, czynniki kulturowe, posesywność, lokalizacja obiektu terenowego względem innych obiektów.

            Rozdział IX stanowi szczegółową analizę etnolingwistyczną wydzielonych wcześniej pól semantycznych. Po każdym z czterech podrozdziałów umieszczono wnioski zbiorcze, które wyłaniają się z analizy poszczególnych pól.

            Ostatni rozdział pracy – X – zawiera wnioski ogólne zebranie w 26 punktach.

Dopełnieniem całości pracy jest szczegółowa bibliografia, aneks zawiera z kolei Słownik nazw terenowych gminy Wręczyca Wielka, dwa teksty gwarowe oraz wybór fotografii.

Recenzje rozprawy doktorskiej: http://www.polonistyka.uj.edu.pl/nauka/doktoraty

Prezentacja pracy (pt. Podróż do tajemniczego świata mikrotoponimii) bierze udział w 2. edycji konkursu Publikuj.dr:

Informacje dodatkowe do pracy konkursowej:

• Slajd nr 1: obrazek jelonka w okularach autorstwa Karoliny Olejek (skan oryginału).
• Slajd nr 2: fotografia A. Machury – ze zbiorów autora; fragment nagrania z wypowiedzią A. Machury – ze zbiorów autora.
• Slajd nr 3: fotografia pracy doktorskiej – ze zbiorów autora.
• Slajd nr 4: Mrózek R., 2005, Nazwy terenowe [w:] Nazwy własne. Encyklopedia, pod red. E. Rzetelskiej-Feleszko, Kraków, s. 231-257.
• Bartmiński J., 2009, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
• Slajd nr 5: fotografia J. Węgla – ze zbiorów Państwa Węglów; fotografia W. Pawelak – ze zbiorów autora, fotografia W. Pawelak – ze zbiorów autora, fotografia L. Kały – ze zbiorów autora, fotografia K. Koziny – ze zbiorów Państwa Rybaków.
• Slajd nr 6: załączona mapa jest fotokopią mapy z następującego opracowania: Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994, s. 413 (w spisie treści podano, że wszystkie mapy zamieszczone w encyklopedii opracowano na podstawie Małego atlasu gwar polskich).
• Slajd nr 7: fotografia J. Węgla – ze zbiorów Państwa Węglów; fragment nagrania z wypowiedzią J. Węgla – ze zbiorów autora.
• Slajd nr 8: wszystkie nazwy terenowe zamieszczone na slajdzie pochodzą z obszaru gminy Wręczyca Wielka, zostały zgromadzone przez autora.
• Slajd nr 9: fotografia uczniów z transparentem – ze zbiorów autora.