Article / interview
Między językiem a medycyną. Marta Chojnacka-Kuraś o medycynie narracyjnej i humanistyce medycznej
W opowieści pacjenta kryje się diagnoza. Czyj głos przez niego przemawia? Jakie jest miejsce narracji w komunikacji między lekarzem i personelem medycznym a pacjentem i jego rodziną?
Medycyna narracyjna to podejście, które pomaga w uzyskaniu odpowiedzi na te pytania i doskonaleniu naszych kompetencji komunikacyjnych. Odgrywa coraz większą rolę w systemach ochrony zdrowia na całym świecie (na Uniwersytecie Columbia stanowi już odrębny kierunek studiów, zob. Academics | Master's Degrees Narrative Medicine | Columbia University School of Professional Studies). Ma ona ogromny potencjał już dzięki temu, że uczy podmiotowego podejścia do pacjenta, zakładającego postawę uważności i szacunku do jego narracji o bólu, cierpieniu, o osobistym doświadczeniu.
Twórczynią medycyny narracyjnej jest Rita Charon, która w 1978 roku ukończyła studia medyczne na Harvard Medical School, a po kilku latach praktyki klinicznej podjęła studia literaturoznawcze na Uniwersytecie Columbia, gdzie obroniła doktorat na temat twórczości Henry’ego Jamesa. Charon zdefiniowała medycynę narracyjną jako „wykorzystanie w praktyce medycznej kompetencji narracyjnej, która umożliwia rozpoznanie i zinterpretowanie opowieści o chorobie, a zarazem wchłonięcie ich i pozwolenie, aby nas poruszyły wewnętrznie” (R. Charon, Narrative Medicine: Honoring the Stories of Illness, New York 2006).
O medycynie narracyjnej i szerzej, o humanistyce medycznej, związkach polonistyki i językoznawstwa z medycyną rozmawiają Mariola Wilczak, redaktor naczelna „Biuletynu Polonistycznego” i kierowniczka projektu „Polonistyka wobec wyzwań współczesnego świata”, oraz dr Marta Chojnacka-Kuraś, językoznawczyni w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka Wydziału Polonistyki UW i Pomagisterskich Studiów Logopedycznych UW, członkini i sekretarz Zespołu Języka w Medycynie Rady Języka Polskiego PAN oraz Polskiego Towarzystwa Komunikacji Medycznej; autorka prac o tematyce lingwistycznej oraz interdyscyplinarnej, dotyczących m.in. semantyki bólu we współczesnej polszczyźnie, językowych reprezentacji doświadczenia choroby, medycyny narracyjnej i komunikacji medycznej.
Publikacje wymienione w rozmowie:
- Medycyna narracyjna. Opowieści o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej, pod red. naukową Marty Chojnackiej-Kuraś, Warszawa 2019; dostęp online: https://wuw.pl/data/include/cms/Medycyna_narracyjna_Chojnacka_Kuras_Marta_2019.pdf.
- Rita Charon, Narrative Medicine: Honoring the Stories of Illness, New York 2006.
- Małgorzata Nowaczyk, Nasze życie jest opowieścią.Czym jest medycyna narracyjna?, „Medycyna Praktyczna” 2014, s. 125-128.
- Monika Ładoń, Choroba jako literatura. Studia maladyczne, Katowice 2019.
- Małgorzata Okupnik, W niewoli ciała. Doświadczenie utraty zdrowia i jego reprezentacje, Kraków 2018.
- Medycyna narracyjna – webinarium cz. I | W jaki sposób można ćwiczyć kliniczną uważność? Jakie narzędzia ułatwiają budowanie konstruktywnej relacji z pacjentami? Dlaczego opowieści są ważne w... | By Medycyna Praktyczna dla lekarzy | Facebook.
- Alice Munro Wiszący most, przeł. T. Oziewicz, w: tejże Kocha, lubi, szanuje…, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, s. 77-118.
- Antonina Doroszewska, Leszek Denkiewicz, Jędrzej Ochremiak, Weronika Orczykowska, Małgorzata Szczepanek, Aldona K. Jankowska, Tomasz Pasierski, Marcin Wojnar, Dobre relacje personelu medycznego z pacjentami, Stowarzyszenie Akademia Komunikacji Medycznej, Warszawa 2002; dostępne online: https://akademiakomunikacjimedycznej.pl/wp-content/uploads/2022/05/Strategia-Dobre-relacje-personelu-medycznego-z-pacjentami-executive-summary.pdf.
- Medycyna narracyjna – Teksty Drugie – teoria literatury / krytyka / interpretacja 2021, nr 1.
- Medycyna narracyjna i komunikacja w sytuacjach granicznych, pod red. Aleksandra Woźnego, Wrocław 2023.
Za wsparcie w realizacji odcinka dziękujemy Towarzystwu Literackiemu im. Adama Mickiewicza w Warszawie.
Nowa seria podcastu "Spotkania Biuletynu", zatytułowana “Polonistyka zaangażowana”, realizowana jest w ramach projektu "Polonistyka wobec wyzwań współczesnego świata". Dofinansowano ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa II” (numer projektu: NdS-II/SP/0264/2024/01).
Strona projektu: https://biuletynpolonistyczny.pl/pl/projects/polonistyka-wobec-wyzwan-wspolczesnego-swiata,1851/details
* * *
Intro i outro
- Muzyka Piotr Lakwaj, czyta: Aldona Brycka-Jaskierska
- Producent: Torba reportera i podcastera
Identyfikacja wizualna i projekt okładki: Klaudia Węgrzyn
* * *
Zachęcamy do zadawania pytań i dzielenia się przemyśleniami na temat naszego podcastu: biuletyn.polonistyczny@ibl.waw.pl.
* * *
Media społecznościowe "Biuletynu Polonistycznego":
- https://www.facebook.com/BiuletynPolonistyczny/
- https://twitter.com/B_Polonistyczny
- https://www.youtube.com/@biuletynpolonistyczny8801/
Link do transkrypcji odcinka (w formacie pdf): https://biuletynpolonistyczny.pl/media/articles/files/2025/5/captions.pdf. Pliki z transkrypcją w innych formatach (.doc, .sbv oraz .srt) dostępne są w załącznikach poniżej.
Information
Autorka m.in. edytorskiego opracowania Krytyki literackiej i artystycznej oraz studiów historycznoliterackich Jana Kasprowicza (t. 8 cz. 1 Pism zebranych pod red. Romana Lotha, Warszawa 2016), Listów Julii Dickstein-Wieleżyńskiej do Adolfa Chybińskiego. Wokół biografii Mieczysława Karłowicza, „Pamiętnik Literacki” 2016, zesz. 3 s. 199-234, Ku rekonstrukcji portretu. Julia Dickstein-Wieleżyńska w zwierciadle listów do Jerzego Eugeniusza Płomieńskiego, "Sztuka Edycji" 2024, nr 1, s. 189–205 oraz rozpraw o twórczości Julii Dickstein-Wieleżyńskiej.
Interesuje się biografistyką, edytorstwem, epistolografią, humanistyką cyfrową, promocją humanistyki, zjawiskiem podcastingu oraz związkami medycyny i humanistyki.
Pod kierunkiem prof. Ewy Głębickiej przygotowała w IBL PAN rozprawę doktorską Julia Dickstein-Wieleżyńska (1881-1943). Monografia życia i twórczości, obronioną z wyróżnieniem w 2024 roku w IBL PAN.
ORCID ID: 0000-0001-8079-0732
Kontakt: mariola.wilczak@ibl.waw.pl
Członkini i sekretarz Zespołu Języka w Medycynie Rady Języka Polskiego PAN oraz Polskiego Towarzystwa Komunikacji Medycznej. Należy do Polskiego Towarzystwa Językoznawstwa Kognitywnego. Od 2019 r. współpracuje z Fundacją Języka Polskiego (robi audyty i prowadzi szkolenia z zakresu prostego języka i efektywnej komunikacji), od 2022 r. jest członkinią zarządu FJP.
Udział w projektach:
- od 2024 – Polonistyka wobec wyzwań współczesnego świata
- 2023-2024 – Seed 4EU+ Naming for Othering in a Diversified Europe across Selected European Languages
- 2021-2022 – Choroba w ujęciu semantyki ramowej
- 2016-2018 – SYNAMET – mikrokorpus metafor synestezyjnych. Formalizacja opisu i wypracowanie efektywnych metod analizy metafor w dyskursie
Wybrane publikacje:
- Semantyka bólu we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2016.
- Medycyna narracyjna. Opowieści o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej, red. M. Chojnacka-Kuraś, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019. https://www.wuw.pl/product-pol-11547-Medycyna-narracyjna-Opowiesci-o-doswiadczeniu-choroby-w-perspektywie-medycznej-i-humanistycznej-EBOOK.html
- Językowe, prawne i dydaktyczne aspekty porozumiewania się z pacjentem, red. M. Kulus, A. Doroszewska, M. Chojnacka-Kuraś, Wydawnictwo PAN, Warszawa 2019. https://publikacje.pan.pl/dlibra/journal/136632
- Komunikacja medyczna – wyzwania i źródła inspiracji, red. A. Doroszewska, M. Chojnacka-Kuraś, A.K. Jankowska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2023. https://www.wuw.pl/product-pol-18462-Komunikacja-medyczna-wyzwania-i-zrodla-inspiracji-PDF.html
- Cele i metody kształcenia kompetencji narracyjnej w ujęciu Rity Charon (na przykładzie opowiadania Alice Munro „Wiszący most”), „Teksty Drugie” 1/2021, s. 81-100.
- Wyrażenie „Certyfikat Super HoSpa” i jego rola w kształtowaniu obrazu opieki paliatywnej we współczesnym dyskursie medycznym, „Poradnik Językowy” 8/2021, s. 69-83.
- Kiedy WALKA staje się PODRÓŻĄ. O przeobrażeniach metafor opisujących doświadczenie chorowania z uwzględnieniem typu i fazy choroby, „Prace Filologiczne” LXXIII, 2019, s. 33-48.
See also
Spotkanie jako przywilej. Adrianna Beczek o medycynie narracyjnej w praktyce klinicznej
Spotkanie z pacjentem to przywilej. Rozmowa z człowiekiem, który jest w kryzysowej sytuacji, w trudnym, może najważniejszym momencie życia, jest wyjątkowym doświadczeniem.
Medycyna, która działa przez komunikację. Rozmowa z prof. Hanną Serkowską (część 1)
Profesor Hanna Serkowska, literaturoznawczyni i italianistka, od około dekady zajmuje się medycyną narracyjną, związkami medycyny, zdrowia i choroby oraz literatury i sztuki. Co spowodowało, że zainteresowała się tą tematyką? Jakie doświadczenia życiowe i lekturowe miały na to wpływ? Dlaczego jej zdaniem powinno się mówić raczej o medycynie komunikacyjnej, a nie o narracyjnej? I jak postrzega rozwój medycyny narracyjnej (czy też komunikacyjnej) w innych krajach (m.in. we Włoszech i Holandii) oraz szanse na jej dalszy rozwój? O osobistych doświadczeniach, spostrzeżeniach i refleksjach z profesor Hanną Serkowską rozmawia Marta Chojnacka-Kuraś.
"Bibliography of Sources for Science and Society" - invitation to fill out a survey
In the years 2024-2027, the "Polish Studies Facing the Challenges of the Contemporary World" project team will conduct coordinated bibliographic work that aims to create an expert "Bibliography of Sources for Science and Society". Using the resources of the humanities (and Polish studies) has prompted us to bring the issues related to disability studies, narrative medicine, medical humanities, and architectural literary studies closer to society. The thematic collections that we collect to bring these issues closer are created in cooperation between bibliographers and subject experts who provide substantive supervision over the project results and are responsible for the substantive quality of bibliographic collections and collected data.
Kiedy jutro nie jest projektem, tylko nadzieją. Rozmowa z prof. Hanną Serkowską (część 2)
W drugiej części rozmowy Marty Chojnackiej-Kuraś z Profesor Hanną Serkowską, literaturoznawczynią i italianistką, autorką m.in. książki Co z tą starością? O starości i chorobie w europejskiej literaturze i filmie (2018), pytamy o to, czym są ageing studies (studia nad starzeniem się), dlaczego stygmatyzuje się ludzi starych, czy demencja zawsze musi być postrzegana jako strata i dlaczego potrzebujemy metafor, żeby mówić o chorobie.