Polish Studies Newsletter

Doctoral thesis

Added on: 07.01.2019

Przestrzeń w „Oziminie”, przestrzeń „Oziminy” Wacława Berenta

Field:
Literaturoznawstwo
City or town:
Warszawa
Supervisors:

Aleksandra Wojtowicz w rozprawie doktorskiej Przestrzeń w „Oziminie”, przestrzeń „Oziminy” Wacława Berenta formułuje tezy dotyczące nowego spojrzenia na problem przestrzeni w twórczości Berenta. Praca jest polemiką z tezami badaczy, którzy wskazywali na niemożność odtworzenia przyległości miejsc, labiryntowość i brak logiki przestrzennej w powieści.

Autorka przyjmuje trzy sposoby rozumienia przestrzeni: 1) warszawski kontekst przestrzenny z czasów powieści, 2) przestrzeń wykreowana w dziele, 3) przestrzeń kompozycji: wskazanie na obecność założeń gatunkowych fugi w dziele literackim oraz wskazanie na ewolucję tekstu publikowanego w kolejnych edycjach powieści.

Aleksandra Wójtowicz dowodzi, że przestrzeń powieściowa jest precyzyjnie zaplanowana i stanowi element porządkujący w dziele. Analizuje ją w oparciu o plan domu oraz o plan miasta. Autorka wskazuje na konieczność podziału na przestrzeń mentalną i realną w
powieści.

Pośród innych propozycji obecnych w pracy należy wymienić: odtworzenie warszawskiego kontekstu przestrzennego z okresu około 1904–1910 roku; wskazanie na budowanie przez Berenta symboli za pomocą przywoływania semantyki realnie istniejących fragmentów Warszawy; wyróżnienie obok istniejących perspektyw naziemnej i podniebnej także perspektywy pośredniej, którą autorka określiła „perspektywą okna”; dostrzeżenie występowania w powieści elementów symultanizmu; wskazanie na występowanie w powieści chwytu literackiego, który autorka określiła „retrospekcją wyjaśniającą”; wskazanie na dodatkowe znaczenie figury koła i jego związku z poszukiwaniem przez Berenta wzorca wspólnoty.

Wójtowicz proponuje spojrzenie na Oziminę Berenta jak na dzieło, w którym pisarz zastosował schemat gatunkowy utworu muzycznego i stworzył fugę literacką. Swoje stanowisko prezentuje w oparciu o ilustrację prowadzenia głosów w dziele muzycznym na przykładzie fugi Jana Sebastiana Bacha, a następnie tworzy schemat prowadzenia głosów obecnych w powieści. Autorka wskazuje także na zmiany wprowadzane przez Berenta podczas przygotowania do druku powieści w kolejnych edycjach w latach 1909,1924,1933. Problem ilustruje za pomocą zestawień zaprezentowanych w wypisach i tabelach.
Modyfikacje w obrębie powieści Wojtowicz tłumaczy zmianą warunków społecznopolitycznych, w jakich pisarz przygotowywał kolejne edycje Oziminy. Autorka dowodzi, że trzecia edycja powieści nie jest poprawionym wznowieniem drugiej edycji jak przyjęto, ale wskazuje, że Berent powrócił do pierwszego wydania w latach trzydziestych XX wieku oraz, że w odmiennej sytuacji politycznej wprowadził w tej edycji cięcia związane z dezaktualizacją niektórych wątków.

Aneks do części pierwszej pracy zawiera szkic domu Niemanów, sporządzony przez autorkę w oparciu o analizę powieści oraz wypis, ukazujący początki i zakończenia scen. W aneksie do części drugiej umieszczono plan miasta z 1909 roku. W aneksie do części trzeciej czytelnik znajdzie wiersze, które zostały usunięte przez Berenta z kart powieści.

Pośrod głównych założeń metodologicznych należy wymienić geokrytykę, metodologię literaturoznawczą zdefiniowaną przez Bertranda Westphala, jej prekursora i autora manifestu Pour une approche geocritique des textes. Prowadząc badania interdyscypliname, autorka sięga do prac z zakresu architektury, urbanistyki, historii, historii techniki, varsavianistyki i kartografii. Wójtowicz wykorzystuje także założenia literackiej kartografii i sięga do prac, których autorem jest między innymi Franco Moretti. W części poświęconej kompozycji dzieła autorka sięga zarówno do pracy Michaiła Bachtina, jak i do nowszych ujęć, związanych z komparatystyką interdyscyplinarną i badaniem muzyczności literatury.

Metodologia badań opiera się na połączeniu tradycyjnych ujęć z nowymi propozycjami, związanymi ze zwrotem topograficznym oraz na połączeniu warsztatu edytora naukowego z pracami interpretatora. Podstawę metodologiczną stanowi ujęcie, które sformułował Edward W. Soja (Thirdspace). W dysertacji pełni dwojaką rolę – Aleksandra Wójtowicz sięga po tę kategorię zarówno w toku interpretacji dzieł Berenta, jak i projektując trójdzielny schemat rozprawy.

Information

Key words:
Added on:
7 January 2019; 12:34 (Mariola Wilczak)
Edited on:
5 January 2020; 16:38 (Mariola Wilczak)
We use cookie files to make the use of our website more convenient for our users. If you do not wish cookie files to be saved on your hard drive, please change the settings of your browser. Read about our cookie policy.