Z problematyki cyberpunku. Literatura - kultura - sztuka

Różnorodność problemowo-tematyczną, niesioną przez cyberpunk, odzwierciedla dobór haseł. Można podzielić je na następujące - komplementarne wobec siebie - grupy:

· ukazujące topikę fantastyki cyberpunkowej;

· poświęcone najważniejszym (z różnych względów) utworom.

Wprawdzie obiekt refleksji badawczej stanowią teksty kultury popularnej, jednakże nie zrezygnowałem z sięgania - na prawach kontekstu - do tekstów kultury obiegu awangardowych. Swój wybór umotywowałem wielokrotnie potwierdzaną w innym moich pracach obserwacją sposobu, w jaki odzwierciedlane są w popkulturze postulaty zwolenników cyberkultury, a także dlatego, że obieg popularny współcześnie najżywiej reaguje na przemiany społeczne, dostosowując do oczekiwań odbiorców proponowane teksty kultury. W tym sensie kultura popularna może stanowić odzwierciedlenie społecznej świadomości znamiennej dla epoki, w której powstała. W obiegu tym również - niekiedy (jakkolwiek nie zawsze intencjonalnie) niby w krzywym zwierciadle - odbijają się artystyczne eksperymenty i dyskusje na ważkie społecznie tematy.

Zawężenie poruszanej problematyki do obiegu popularnego miało oczywiście dość istotne reperkusje dla postrzegania przedmiotu badań. Świadomość tego ograniczającego zabiegu pozwalała mi na dostrzeżenie immanentnych cech opowieści cyberpunkowych i zarazem ich związków z kulturą, w ramach paradygmatu której powstały. Współcześnie bowiem określenia „cyberpunk” i „cyberpunkowy” przekroczyły granice zarezerwowane dla zjawiska literackiego i pojawiły się w refleksji cywilizacyjnej, czego świadectwem pozostają sposoby odczytań tekstów kultury w kontekstach nauk społecznych i filozoficznych. Co więcej, cyberpunk - utożsamiany ze specyficznym paradygmatem kulturowym - przestał być kojarzony jedynie ze zjawiskami z kręgu popkultury; stał się obiektem zainteresowania awangardy artystycznej oraz poezji. Zarazem jednak nie można zapomnieć o popkulturowych początkach zjawiska fantastyki cyberpunkowej, które w pracy tej starałem się przybliżyć. Jakkolwiek bowiem rekwizytornia znamienna dla fantastyki cyberpunkowej (cyborg, rzeczywistość wirtualna, komputer, sieć internetowa) pojawia się w refleksji filozoficznej i społecznej, nie oznacza to, iż każdy tekst kultury odwołujący się do niej należy uznać za równie godny uwagi.

***

Ewolucja w pojmowaniu cyberpunku - od nurtu fantastyki naukowej do paradygmatu kulturowego, opisującego rzeczywistość poddaną dyktatowi nowych mediów - uświadomiła mi potencjał intelektualny, tkwiący w kulturze cyberpunkowej. Ze zjawiska literackiego, sytuującego się na pograniczu kontrkultury, przekształciła się ona w prężnie rozwijający się nurt we współczesnej kulturze popularnej. Współcześnie cyberkultura wkroczyła też do obiegu wysokoartystycznego na prawach sztuki awangardowej. Niemniej, nawet jeśli eksperymenty artystyczne pozostają nieakceptowane przez szerszą publiczność, sztuka ta zmusza do zadawania pytań o kondycję ludzką w obliczu przemian technologicznych. Zauroczenie reprezentantów nowych prądów filozoficznych (które powstały jako próba refleksji nad postępem technologicznym) wizjami świata jutra spod znaku fantastyki cyberpunkowej może świadczyć zarówno o sugestywności tych opowieści, jak i ich zakorzenieniu we współczesnej wrażliwości cywilizacyjnej, stymulowanej przez dokonujący się postęp technologiczny. W tym ujęciu nowe kierunki myśli społeczno-filozoficznej byłyby odpowiedzią na konieczność poddania refleksji tego, czego człowiek stał się nie tylko biernym obserwatorem, lecz i współuczestnikiem poprzez korzystanie na co dzień z dostępnych technologii. Niemałą rolę w przemianach stosunku człowieka do technologii odgrywa - co starałem się zaakcentować - fantastyka cyberpunkowa. Popularyzuje ona problematykę podejmowaną przez nurty filozoficzne zakorzenione w myśli cywilizacyjnej (głównie cyberfeminizm i ekstropizm). Czyni to z racji swych cech immanentnych w sposób ułomny, ograniczony, niemniej warto pamiętać również o tej jej funkcji i wynikających stąd pożytkach z lektury opowieści o świecie cyfrowej przyszłości.