„Dzieciństwo. Literatura i Kultura”. Zaproszenie do nadsyłania tekstów

XXI-wieczne wyzwania wiążące się z naturą i dynamiką najrozmaitszych relacji międzykulturowych są coraz bardziej wyraźne, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Odzwierciedlenie znajdują m.in. w różnorodnych odmianach twórczości dla dzieci i młodzieży. Utwory literackie, filmy, seriale, komiksy, spektakle teatralne czy też gry wideo prezentujące zagadnienia wielokulturowości mają potencjał uświadamiania wagi określonych problemów społecznych, występujących zarówno lokalnie, jak i w skali globalnej.

Zapraszając do namysłu nad współczesnymi strategiami konstruowania obrazów wielokulturowości w różnorodnych mediach kierowanych do dzieci i młodych dorosłych, proponujemy jej szerokie rozumienie. Kategoria ta, w badaniach nad twórczością dla młodych odbiorców i odbiorczyń obejmująca przede wszystkim rozważania nad relacjami grup etnicznych i „rasowych”, dziś coraz częściej bazuje na pojemnej definicji kultury. Już dekadę temu, w roku 2011, Ambika Gopalakrishnan w monografii Multicultural Children’s Literature: A Critical Issues Approach stwierdziła, że wielokulturowa literatura dziecięca czerpie z doświadczeń społecznych i kulturowych takich grup, które wcześniej były niedoreprezentowane, a jej celem jest ukazanie istotności tych doświadczeń, wynikających z różnic nie tylko „rasowych” i pochodzenia etnicznego, ale też płci, tożsamości psychoseksualnej, klasy, wieku, statusu ekonomicznego, (nie)pełnosprawności itd. Wcześniej, w roku 2009, Maria José Botelho i Masha Kabakow Rudman w pracy Critical Multicultural Analysis of Children’s Literature: Mirrors, Windows, and Doors sygnalizowały, iż kategoria „rasy” nie może być rozpatrywana w oderwaniu od relacji władzy wynikających z nierówności klasowych i płciowych, ponieważ wszelka „różnica kulturowa” jest konstruktem historycznym i socjopolitycznym.

Kategoria wielokulturowej literatury dziecięcej pojawiła się już w latach 60. XX wieku, a badania nad nią – które wtedy dotyczyły przede wszystkim różnorodności „rasowej” i etnicznej – zaczęły się prężnie rozwijać w ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia. Analizowano głównie literaturę narodową, przede wszystkim USA, Kanady i Australii (Rudine Sims Bishop, John Stephens, Junko Yokota i Hazel Rochman, a już w wieku XXI – także np. Sharyn Pearce i Miriam Verena Richter). Bodaj najczęściej cytowane – do tej pory – są monografie Mingshuiego Caia (Multicultural Literature for Children and Young Adults: Reflections on Critical Issues z 2002 roku) oraz Botelho i Kabakow Rudman (przywoływana powyżej). Z biegiem czasu prace naukowe publikowane po angielsku przestały dotyczyć jedynie literatury anglojęzycznej, lecz zaczęły uwzględniać np. literaturę hiszpańską (badania Macareny García-González), grecką (Meni Kanatsouli, Theodora Tzoka), portugalską (Ana Margarida Ramos), skandynawską (Ingeborg Kongslien) czy chińską (Chengcheng You), jak również filmy i programy telewizyjne (Sharon Bramlett‐Solomon i Yvette Roeder, Erynn Masi Casanova, Karen Wells). W Polsce opublikowano jak dotąd tylko jedną monografię poświęconą (choć nie w całości) literaturoznawczym analizom wielokulturowej literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod redakcją naukową Bernardety Niesporek-Szamburskiej i Małgorzaty Wójcik-Dudek, w której poszczególni autorzy i autorki analizują rozmaite aspekty literackich obrazów różnorodności kulturowej m.in. z perspektywy translatologicznej, studiów postkolonialnych, gender studies, queer studies, a także biorąc pod uwagę cele edukacji wielo- i międzykulturowej. Temu ostatniemu zagadnieniu poświęcili swoje monografie Krystyna Kamińska (W stronę wielokulturowości w edukacji przedszkolnej, 2005) i Przemysław P. Grzybowski (m.in.: Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości, 2009; Edukacja międzykulturowa – konteksty. Od tożsamości po język międzynarodowy, 2012; Inni, Obcy – ale Swoi. O edukacji międzykulturowej i wspólnocie w szkole integracyjnej, 2018 – praca napisana wraz z Grzegorzem Idzikowskim). Rodzimi badacze i badaczki opublikowali także kilkanaście artykułów naukowych – dotyczących wielo- i międzykulturowości rozumianej jako różnorodność etniczna, narodowa i „rasowa” – o charakterze literaturoznawczym (Katarzyna Smoter, Beata Gromadzka, Joanna Żygowska, Weronika Kostecka, Wójcik-Dudek, Krzysztof Rybak, Marta Jadwiga Pietrusińska, Ewelina Rąbkowska, Anna Fornalczyk-Lipska), a także pedagogicznym (Lucyna Sadzikowska, Karolina Wawer, Anna Janus-Sitarz).

W minionych dwóch dekadach publikowano także prace prezentujące wyniki badań nad występującymi w twórczości dla młodych odbiorców konstruktami: niepełnosprawności (w Polsce – przede wszystkim autorstwa Alicji Fidowicz, za granicą zaś – m.in.  Tammy Berberi i Viktora Barberiego, Tiny Taylor Dyches i Mary Anne Prater, Zany Marie Luttfiyi i Nancy Hansen, Debry L. Minarick, Martina F. Nordena oraz Patricii A. Dunn), nieheteronormatywności i transpłciowości (Dominik Borowski, Katarzyna Reszczyńska-Urban, Danielle Glassmeyer, Gwendolyn Limbach, Tison Pugh, Amanda Putnam, Michelle Ann Abate i ‎Kenneth B. Kidd, Derritt Mason), genderowych  (Grażyna Lasoń-Kochańska, Adrianna Zabrzewska, Gael Sweeney, Roberta Seelinger Trites, Tricia Clasen i ‎Holly Hassel), młodości i starości (Vanessa Joosen).

Macarena García-González w monografii Origin Narratives: The Stories We Tell Children About Immigration and International Adoptions (2017) słusznie zauważyła, że narracje nie tylko odzwierciedlają określone ideologie, lecz także same je stanowią. Dlatego sądzimy, że istotne jest wnikliwe badanie strategii stosowanych przez twórców i twórczynie tekstów kultury dziecięcej i młodzieżowej. Zapraszamy więc do zgłaszania artykułów naukowych podejmujących następujące tematy, z uwzględnieniem wspomnianego wyżej, szerokiego rozumienia wielokulturowości:

• ego-centryczna kategoria „inności” versus równouprawniające pojęcie różnorodności – sposoby konceptualizowania i prezentowania różnic kulturowych w XXI-wiecznych tekstach kultury dla dzieci i młodych dorosłych;
• strategie uwrażliwiania młodych odbiorców i odbiorczyń na różnorodność kulturową – poprzez zacieranie lub podkreślanie różnic między określonymi grupami, prezentowanie rozmaitych modeli relacji międzykulturowych, kreowanie wewnętrznej lub zewnętrznej perspektywy oglądu wielokulturowej społeczności itd.;
• przekazy ideologiczne i metody kształtowania świata przedstawionego w poszczególnych tekstach kultury – jak teksty te pokazują rzeczywistość społeczną? Co uwydatniają, a co marginalizują? Komu udzielają głosu – i na jakich zasadach? Jakie schematy myślenia reprodukują i utrwalają, a jakie – kwestionują i przekształcają?

Zachęcamy również do przesyłania tekstów niezwiązanych z tematem numeru do działów Varia i Artykuły recenzyjne.