Wydarzenie
Przybyszewski wraca. Po co nam dziś meteor sprzed stu lat?
Przywróćmy Stanisławowi Przybyszewskiemu należne miejsce w polskiej kulturze!
Stanisław Przybyszewski w Niemczech nazywany był „genialnym Polakiem" i „demonem najnowszej literatury", a w Rosji i na Bałkanach uchodził za jednego z najważniejszych twórców europejskich. Był jednym z nielicznych Polaków, którzy zdobyli uznanie w literaturze europejskiej – wspominał o nim nawet Joseph Conrad, a w jego pogrzebie uczestniczył Thomas Mann. Niepublikowany przez kilkadziesiąt lat, pozostaje nieobecny w polskiej przestrzeni literackiej, poza skandalizującą i nie do końca prawdziwą legendą biograficzną.
Rezultatem kilkuletniego projektu, w którym uczestniczył ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z UJ, jest 11-tomowa edycja krytyczna „Dzieł literackich” wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Edycja obejmuje wszystkie utwory Przybyszewskiego powstałe w języku polskim: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty, inedita i drobne przekłady, a także kalendarium życia i twórczości, zbiorczą bibliografię itd. Każdy tom zawiera obszerny wstęp historycznoliteracki, ułatwiający lekturę, oraz interesujący dodatek krytyczny, w którym przedstawiono m.in. okoliczności pracy nad utworami, relacje z wydawcami, wyniki porównania polskich i niemieckich wariantów utworów itp. Edycja jest kierowana zarówno do znawców, jak i zwykłych fanów literatury.
Serdecznie zapraszamy na wydarzenia, które pozwolą bliżej poznać postać i twórczość Stanisława Przybyszewskiego, artysty wyjątkowego a niedocenionego w kulturze polskiej:
• 18.10.2025 r., godz. 11.00 – Przybyszewski wraca: spacer po Krakowie śladami Smutnego szatana, prowadzenie: Zofia Jurczak, autorka bloga krajoznawczego „Podróże po kulturze";
• 22.10.2025, godz. 16.00 – panel „Przybyszewski wraca. Po co nam dziś meteor sprzed stu lat?", Aula Collegium Novum, ul. Gołębia 24, Kraków, uczestnicy: prof. Gabriela Matuszek-Stec, prof. Ryszard Nycz, moderacja: Marcin Wilk, czytanie performatywne fragmentów utworów: Radosław Krzyżowski.
Wstęp na wydarzenia jest bezpłatny, obowiązują zapisy.
OPISY WYDARZEŃ:
1. Przybyszewski wraca: spacer po Krakowie śladami Smutnego szatana
Data: 18.10.2025 r., godz. 11.00
Prowadzenie: Zofia Jurczak
Przybyszewski wraca do Krakowa – miasta, które przed laty rozpalił do czerwoności. Podczas spaceru odwiedzimy miejsca, w których Stach szokował, inspirował i budził zgorszenie. Opowiemy o legendach, skandalach i nocnych biesiadach, o których plotkowało pół miasta. To okazja, by odkryć Kraków oczami „genialnego Polaka" i zobaczyć, gdzie rodził się jego mit. Spacer pozwoli poczuć atmosferę miasta, które na chwilę stało się stolicą artystycznej wolności i prowokacji.
Zofia Jurczak – kulturoznawczyni, autorka strony podrozepokulturze.pl oraz książek krajoznawczych (także o Krakowie). Jej spacery, między innymi krakowskimi śladami Teodora Talowskiego czy Wisławy Szymborskiej, cieszą się dużą popularnością.
Zapisy na spacer: od 1.10.2025, link będzie udostępniony na stronie wuj.pl.
2. Panel „Przybyszewski wraca. Po co nam dziś meteor sprzed stu lat?"
Uczestnicy: prof. Gabriela Matuszek-Stec, prof. Ryszard Nycz
Moderacja: Marcin Wilk
Czytanie performatywne fragmentów utworów: Radosław Krzyżowski
Miejsce: Aula Collegium Novum, ul. Gołębia 24, Kraków
Data: 22 października 2025, godz. 16.00
Wydarzenie towarzyszące Festiwalu Conrada
Postać i twórczość Stanisława Przybyszewskiego świetnie wpisuje się w kontekst tegorocznego Festiwalu Conrada postać, bowiem pisarz był świadkiem i uczestnikiem końca jednego porządku kulturowego oraz narodzin nowego. Twórczość przywódcy polskiego modernizmu można odczytać jako odpowiedź na kryzys wartości przełomu XIX i XX wieku – moment, gdy dotychczasowe sposoby rozumienia świata przestały wystarczać.
Podczas spotkania podjęte zostaną najważniejsze tematy związane z twórczością „Mesjasza nowej literatury" (określenie Niemców), takie jak: prezentacja/falsyfikacja mitów związanych z życiem pisarza, przedstawienie jego funkcjonowania w literaturze polskiej i niemieckiej, koncepcja sztuki „nagiej duszy" i androgynicznej miłości, kwestie etyczne i religijne, bliskość geniuszu i szaleństwa, psychopatologiczni bohaterowie, prekursorstwo poglądów Freuda i Junga oraz kierunków w literaturze i sztuce XX w. i wiele innych.
Fragmenty dzieł Przybyszewskiego ożyją dzięki interpretacji Radosława Krzyżowskiego, wybitnego aktora z Krakowa.
Zapisy na panel: https://forms.cloud.microsoft/e/ek657WiZef
Organizatorzy: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Osoba do kontaktu:
Monika Tatka, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego i Bo.wiem
ul. Michałowskiego 9/2
31-126 Kraków
tel. 882 799 082, 12 663 23 86
Edycja krytyczna dzieł Stanisława Przybyszewskiego
Ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotował 11-tomową krytyczną edycję „Dzieł literackich” Stanisława Przybyszewskiego w ramach ministerialnego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.
To edycja długo wyczekiwana. Dzieła zebrane przywódcy polskiego modernizmu nigdy nie ukazały się w języku polskim (w latach 20. XX wieku takie przedsięwzięcie realizował Instytut Wydawniczy „Lektor”, ale śmierć pisarza je przerwała), podczas gdy Niemcy udostępnili w ośmiotomowej edycji niemieckie utwory „genialnego Polaka” w latach 90. XX wieku, a w Rosji jeszcze za życia pisarza.
Edycja, której ostatnie tomy ukazały się we wrześniu b.r. w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, objęła wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim.
Stanisław Przybyszewski urodził się w 1868 r. w Łojewie na Kujawach (w nieodległym Szymborzu osiem lat wcześniej przyszedł na świat Jan Kasprowicz), jako syn wiejskiego nauczyciela. Będąc poddanym pruskim chodził do niemieckiego gimnazjum, a po maturze wyjechał na studia do Berlina. Twórczość literacką rozpoczął w 1892 r. w języku niemieckim (nie licząc młodzieńczych utworów pisanych po polsku), jego poematy prozą, eseje i powieści uznane zostały za przełamujące zastane wzorce, a młody pisarz okrzyknięty „genialnym Polakiem” i „królem bohemy berlińskiej”. Okres niemieckojęzycznej twórczości trwał siedem lat, do 1898 r., kiedy na zaproszenie młodych literatów przyjechał do kraju, by objąć redakcję krakowskiego „Życia”. Czas krakowsko-lwowsko-warszawski był burzliwy i przyczynił się do utrwalenia negatywnego obrazu pisarza jako demonicznego i skandalizującego artysty, na co miał wpływ romans z żoną Jana Kasprowicza i zastrzelenie Dagny, norweskiej żony Przybyszewskiego w Tyflisie przez Władysława Emeryka. W 1906 osiedlił się w Monachium wraz z poślubioną Jadwigą Kasprowiczową, w 1919 r. powrócił do Polski i podejmował szereg działań o charakterze patriotycznym. W latach 1920-24 działał na rzecz Wolnego Miasta Gdańska, w 1924 r. przeprowadził się z Sopotu do Pałacu pod Blachą przy Zamku Królewskim i objął posadę w kancelarii Prezydenta RP. Za zasługi na rzecz kultury polskiej został odznaczony w 1924 r. Krzyżem Oficerskim orderu „Polonia Restituta”, dwa lata później otrzymał Krzyż Komandorski. Zmarł na swojej ukochanej ziemi rodzinnej podczas pobytu na Kujawach w 1927 r. na anewryzm serca, przygotowując się do wygłoszenia odczytu o Janie Kasprowiczu. Miał pogrzeb z honorami wojskowymi, z udziałem wielu dostojnych gości (np. Thomasa Manna), nie wolny jednak od tragikomicznych (demonicznych) zdarzeń, jak na cygana i kpiarza przystało.
Autor najważniejszego w polskim modernizmie manifestu literackiego Confiteor to postać budząca kontrowersje i pełna wewnętrznych ambiwalencji: kochał wielką miłością swoją rodzinną ziemię i swój kraj a zarazem czuł się wolnym Europejczykiem; uchodził za satanistę a niemal w każdym jego utworze obecna jest katolicka religia i ukryty Bóg oraz rozpacz z powodu utraconego raju; posądzano go o niemoralność, a w jego utwory wpisane jest etyczne przesłanie; postrzegano go jako uwodziciela, a on tęsknił za androgyniczną, duchową miłością; widziano w nim zbuntowanego cygana, obojętnego na problemy społeczne, a podjął więcej patriotycznych działań niż wielu mu współczesnych; w jego bohaterach szukano odwzorowania prawdziwych ludzi, a jemu chodziło o ekspresję „nagiej duszy” (treści nieświadomych). Cenił go Juliusz Kaden-Bandrowski, Stanisław Brzozowski, Xawery Dunikowski, Maria Dąbrowska, Karol Irzykowski, Maria Kuncewiczowa, Witold Gombrowicz, mimo tego w Polsce nazywano go miernym pisarzem. Był jednym z nielicznych polskich artystów, którzy wpisali się w przestrzeń literatury europejskiej. W ocenie zagranicznych znawców uchodzi za jednego z bardziej interesujących twórców europejskiego fin de siècle’u.
„Genialny Polak” był autorem powieści, poematów prozą, dramatów, wspomnień, tekstów eseistycznych i publicystycznych, broszur patriotycznych i wojennych, manifestów literackich, redaktorem kilku czasopism, pomysłodawcą i realizatorem wielu kulturalnych przedsięwzięć. Edvardowi Munchowi, swojemu przyjacielowi, poświęcił esej Psychischer Naturalismus (Psychiczny naturalizm,1894), który był jednym z najważniejszych tekstów, jakie powstały o nieznanym jeszcze malarzu. Zapowiedział kilka prądów w sztuce, był prekursorem koncepcji Z. Freuda i C. G. Junga, ekspresjonizmu, strumienia świadomości, nowoczesnej zdekonstruowanej formy powieści. Jego twórczość choć może nie wybitna, była oryginalna i interesująca, uwrażliwiająca na mroczną stronę świata, wyrażająca egzystencjalne i ontologiczne cierpienie człowieka. Jego utwory odsłaniają indywidualne i zbiorowe traumy i lęki, oddają rozpacz, alienację, szaleństwo, chorobę, ale także pragnienie miłości, tęsknotę za źródłem i harmonią.
W Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazała się 11-tomowa edycja krytyczna Dzieł literackich S. Przybyszewskiego, pod naukową redakcją prof. Gabrieli Matuszek-Stec (UJ), przygotowana przez ogólnopolski zespół uczonych w ramach ministerialnego grantu numer 11H 17 0133 85.
Edycja krytyczna dzieł Stanisława Przybyszewskiego obejmuje:
Proza poetycka. Pentalogia. Tom 1
Opracowanie tomu: Gabriela Matuszek-Stec
https://wuj.pl/ksiazka/proza-poetycka-pentalogia-1
Dzieci szatana, Il regno doloroso. Tom 2
Opracowanie tomu: Gabriela Matuszek-Stec (Dzieci szatana), Katarzyna Badowska (Il regno doloroso)
https://wuj.pl/ksiazka/dzieci-szatana-il-regno-doloroso
Homo sapiens. Trylogia. Tom 3
Opracowanie tomu: Ewa Skorupa
https://wuj.pl/ksiazka/homo-sapiens
Synowie ziemi. Tom 4
Opracowanie tomu: Grzegorz P. Bąbiak i Dariusz Dziurzyński wstęp Lidia Kamińska
W druku
Mocny człowiek. Trylogia. Tom 5
Opracowanie tomu: Gabriela Matuszek-Stec, wstęp Lidia Kamińska
W druku
Dzieci nędzy. Adam Drzazga. Tom 6
Opracowanie tomu: Katarzyna Badowska
https://wuj.pl/ksiazka/dzieci-nedzy-adam-drzazga
Krzyk i utwory wojenne. Tom 7
Opracowanie tomu: Dariusz Dziurzyński
https://wuj.pl/ksiazka/krzyk-i-utwory-wojenne
Dla szczęścia. Złote runo. Goście. Matka. Śnieg. Tom 8
Opracowanie tomu: Hanna Ratuszna
https://wuj.pl/ksiazka/dla-szczescia-zlote-runo
Odwieczna baśń. Śluby. Gody życia. Tom 9
Opracowanie tomu: Marek Kurkiewicz
https://wuj.pl/ksiazka/odwieczna-basn-sluby-gody-zycia
Topiel, Miasto, Mściciel. Tom 10
Opracowanie tomu: Hanna Ratuszna
https://wuj.pl/ksiazka/topiel-miasto-msciciel
Inedita i varia. Tom 11
Opracowanie tomu: Grzegorz P. Bąbiak
W druku
Informacje
Zobacz także
Stanisław Przybyszewski w Zamku Królewskim
Zamek Królewski w Warszawie zaprasza na promocję Dzieł literackich Stanisława Przybyszewskiego. Wydarzenie odbędzie się 23 listopada w Sali Senatorskiej.
Profesor Gabriela Matuszek-Stec w Składzie Kulturalnym w Poznaniu / spotkanie autorskie
Serdecznie zapraszamy na spotkanie z Profesor Gabrielą Matuszek-Stec - badaczką literatury przełomu XIX/XX wieku (głównie naturalizmu i twórczości Stanisława Przybyszewskiego), literatury najnowszej, polsko-niemieckich związków kulturowych, przekładu literackiego.
Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego Olsztyn 2023
Katedra Języka Polskiego i Logopedii oraz Katedra Literatury Polskiej UWM zapraszają we wtorek 21 lutego 2023 roku na wspólne świętowanie Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego (Wydział Humanistyczny, ul. K. Obitza 1, 10-725 Olsztyn, aula nr 37).
Gala XXIV edycji Konkursu im. Profesora Czesława Zgorzelskiego
Konferencja Polonistyk Uniwersyteckich oraz Wydział Nauk Humanistycznych KUL zapraszają na uroczystość wręczenia nagród i dyplomów laureatom i finalistom XXIV edycji ogólnopolskiego Konkursu im. Profesora Czesława Zgorzelskiego. Uroczystość odbędzie się 28 października 2025 roku o godz. 11 w Centrum Transferu Wiedzy w sali CTW02.