Cultural Literacy in Europe. Second Biennial Conference

Cultural Literacy in Europe: Druga konferencja w ramach Biennale

Warszawa 10-12 maja 2017

W dniach 10-12 maja 2017 roku odbyła się konferencja „(e)motion”, organizowana przez Cultural Literacy in Europe, Instytut Badań Literackich PAN wraz z Komitetem Nauk o Literaturze PAN. W skład rady programowej weszli: Madeleine Campbell, Robert Crawshaw, Mary Gallagher, Daniela Koleva, Maciej Maryl, Naomi Segal, natomiast lokalne kolegium organizacyjne tworzyli: prof. dr hab. Krzysztof Kłosiński, prof. dr hab. Marek Zaleski, Łukasz Bukowiecki (sekretarz), dr Maciej Maryl, dr Nina Kancewicz-Hoffman, dr Anna Barcz, Dorota Jarecka, dr Paweł Mościcki, dr Justyna Tabaszewska.

Cultural literacy jest umiejętnością dostrzegania społecznych i kulturowych fenomenów, które kształtują nasze życie –  zasobów wiedzy, pól aktywności społecznych – jako będących w istocie czytelnymi. Cultural literacy zakłada interdyscyplinarność, wielojęzyczność i współpracę. Jest formą patrzenia na społeczne i kulturowe problemy przez pryzmat myślenia literackiego, zaprzęgając komunikację, komparatystykę i krytykę w skali szerszej, niż jeden język czy narodowość.

Celem konferencji było zbadanie problemu ruchu, który jest kluczowy dla współczesnej kondycji człowieka. Drugim hasłem przewodnim była emocja, w której to rzeczony ruch może być ukonstytuowany oraz osadzony w ludzkiej afektywności – uczuciach, motywach postępowania oraz percepcji.  

Uczestnicy zajmowali się tekstami powstającymi w rozmaitych systemach semiotycznych i medialnych. W polu zainteresowania prelegentów znalazły się między innymi: gry komputerowe, poezja, literatura, bazy danych, strony internetowe, posty z serwisów społecznościowych, proces uczenia się, jak również natura, istoty nie-ludzkie, sieci relacji czy przewodniki miejskie. Szczególną uwagę poświęcono problemowi emigracji oraz różnicom kulturowym w przekładzie, wykorzystując do tego narzędzia literaturoznawcze, kulturoznawcze i medioznawcze.

Warsztaty przedkonferencyjne, 9 maja 2017

Konferencję poprzedziły jednodniowe warsztaty, dotyczące zasobów cyfrowych oraz metod gromadzenia danych. Grupa DARIAH Digital Methods and Practices Observatory Working Group przedstawiła wyniki europejskiego badania nad praktykami w szkolnictwie i potrzebami digitalizacji w sztuce i humanistyce, które było oparte na współpracy badaczy z wielu krajów. Natomiast prof. Willie van Peer (Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium) przeprowadził szkolenie poświęcone pracy z danymi w programie statystycznym SPSS. Na koniec spotkania Rossella Magli z Europejskiego Programu Współpracy w Dziedzinie Badań Naukowo-Technicznych (COST) poradziła jak przygotować udany wniosek na badania, ze szczególnym uwzględnieniem nauk społecznych i humanistycznych.

Dzień 1. (10 maja 2017)

Konferencję rozpoczęła sesja panelowa Mediascape, którą poświęcono między innymi analizowaniu oddziaływania nowych mediów na literaturę. Prof. Marek Zaleski (IBL PAN) mówił o wpływie mediascape na strukturę ludzkiej egzystencji, Grzegorz Zyzik (Uniwersytet Opolski) skupił się na relacji między poezją Maksymiliana Wołoszyna a grą komputerową Tension, zaś dr Jerzy Stachowicz (UW) rozważał wpływ praktyki wyszukiwania informacji w internecie podczas rozmowy na konwersację oraz wypowiedzi uczestników. Dr Tomasz Umerle (IBL PAN) analizował formy włączenia do bibliografii nowych fenomenów, jak strony internetowe, gry komputerowe czy posty, natomiast dr Krzysztof Gajewski (PAN) opowiedział o problemach analizy jakości oraz autorstwa artykułów o literaturze i studiach literaturoznawczych w polskiej wersji Wikipedii.

W tym samym czasie odbywała się sesja Przekład. Prof. Claire Clivaz (Szwajcarski Instytut Bionfromatyki, Lozanna) rozważyła przekłady i migracje terminu „humanistyka cyfrowa” w różnych kulturach, dr Ricarda Vidal i Manuela Perteghella (King's College London) przedstawiły założenia projektu badawczego, pytającego o polskie i brytyjskie rozumienie „domu” –  również w relacji do migracji. Dr Heather Connelly (Birmingham City University) opowiedziała o inicjatywie Translation Zones (Strefy Przekładu), która analizuje interdyscyplinarność praktyk lingwistycznych, natomiast dr Gabriel Borowski (UJ) skupił się na strategiach tożsamościowych we współczesnej literaturze brazylijskiej.

Podczas kolejnej sesji – Edukacja – dr Arlene Holmes-Henderson (Uniwersytet w Oxfordzie) opowiedziała o zaletach zapoznawania małych uczniów z antycznymi dramatami, Katrina Roszynski (Universytet w Stirling) mówiła o konflikcie między modelami uczenia się: z jednej strony jako transakcji kognitywnej, a z drugiej jako Bildung (rozumianej jako osobista ścieżka rozwoju). Arkadiusz Półtorak (UJ) przedstawił ideę badań nad społecznie zaangażowanymi praktykami artystycznymi.

Wystąpienia zawierające myśli przewodnie dnia skupiały się na metamorfozach tradycyjnych kulturowych praktyk, jak literatura czy pogrzeb. Prof. Espen Aarseth (Uniwersytet Kopenhaski) przedstawił gry komputerowe i wideo z jednej strony jako wniknięcie do istoty kultur globalnych, a z drugiej jako wyłaniającą się tekstualność. Zaś prof. Isabel Capeloa Gil (Portugalski Uniwersytet Katolicki) przedstawiła reprezentatywne studia przypadku pochówku zmarłych z czasów antycznych oraz współczesności, w kontekście ich wpływu na emocjonalność oraz społeczne i polityczne życie.

Konferencjom towarzyszyła także seria dodatkowych wydarzeń naukowych i artystycznych. Podczas przerwy lunchowej Rossella Magli zachęcała do składania wniosków do Europejskiego Programu Współpracy w Dziedzinie Badań Naukowo-Technicznych (COST). Podczas trwania całej konferencji uczestnicy mogli zapoznać się z wirtualną wystawą – projektem artystycznym Wozu Poesie / What’s the Point of Poetry? A European Polyphony. On Show (Jaki jest cel poezji? Europejska Polifonia), zainicjowanym przez artystę i kuratora Sergeia Shabohina, która prezentowała wizualne odpowiedzi na zadane pytanie, przedstawione przez 39 poetów z Europy.

Dzień zakończył się również wydarzeniem artystycznym. Uczestnicy przeszli do Galerii Studio w Pałacu Kultury i Nauki, gdzie, dzięki uprzejmości Wydawnictwa De Greuter, odbyła się wystawa prac Aury Rosenberg Anioł Historii (Angel of History). Składały się na nią fotografie, instalacje rzeźbiarskie oraz filmy. Celem artystki była próba interpretacji pism Waltera Benjamina poprzez porównanie ich ze zdjęciami współczesnego Berlina.

Dzień 2. (11 maja 2017)

Prof. Willie van Peer (Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium) zaprezentował myśl przewodnią tego dnia – wykład o metodach badania wpływu literatury na emocje czytającego.

Podczas otwierającej sesji Afekt i empatia Robert Crawshaw (Uniwersytet w Lancaster) przybliżył teorię afektu w kontekście reprezentacji cierpienia ludzkiego oraz kryzysu politycznego. Agnieszka Dauksza (UJ) scharakteryzowała kryzys migracyjny na podstawie studium przypadku – wyspy Lampedusa, natomiast dr Wojciech Małecki (UWr) analizował narracje o relacjach międzygatunkowych w kontekście zmieniających się postaw moralnych względem aktorów nie-ludzkich (non-human animals). Prof. Naomi Segal (Birkbeck, University of London) skupiła się na problemie „wymieniania”/ zastępowania (replacement) ludzi w rodzinach. 

Sesję Wygnanie, która odbywała się w tym samym czasie, poświęcono tekstom kulturowym i formom stowarzyszania się europejskich emigrantów. Dr Doris Mironescu (Uniwersytet Alexandru Ioan Cuza w Iași) opowiedział o rumuńskich pisarzach-emigrantach: Normanie Manea, Hercie Müller i Andrei Codrescu w świetle teorii przestrzeni (spatiality theory), dr Teodor Ajder (redaktor "Mămăliga de Varșovia”) przenalizował fejsbukowe grupy także rumuńskiej diaspory. Jolanta Budriūnienė (Litewski Uniwersytet Nauk Edukacyjnych) skupiła się na Litwinach – zaprezentowała historię prasy litewskiej diaspory od XIX wieku do współczesności, natomiast prof. Ewa Kołodziejczyk (IBL PAN) wspomniała o badaniu narracji Czesława Miłosza,  skierowanej do zachodniej publiczności czytelniczej, o jego dziedzictwie kulturowym.

Podczas trzeciej sesji panelowej Czytelnicy omówiono nowe metody badania tej grupy i jej recepcji literatury, a także skupiono się na motywacjach i sposobach czytania. Zbiorowe wystąpienie Anny Chesnokovej, Soni Zyngier, Vandera Viana, Fernanda Ribeiro, Juliany Jandre i Anny Rumbesht (Uniwersytet Kijowski imienia Borysa Hrinczenki / Universytet Federalny w Rio de Janeiro / University w Stirling / Katolicki Uniwersytet w Rio de Janeiro) dotyczyło rozbieżności w emocjonalnej i kulturowej recepcji wiersza Edgara Poego „The Lake” i jego języka przez różne grupy etniczne (Brazylijczyków i Ukraińców). Prof. Jiří Trávníček (Czeska Akademia Nauk) zaprezentował wyniki badania historii mówionej w społeczeństwie czeskim, dr Simone Rebora (Georg-August-Universität w Göttingen) przedstawił analizę literatury fantasy jako medium, przez które można czytać zmiany kultury globalnej, a także jej wpływ na zmianę podejścia do rzeczywistości. Dr Bogdan Balicki (Uniwersytet Szczeciński) postulował potrzebę stworzenia wielowymiarowego modelu poznania czytelnika – zwłaszcza jego motywacji do czytania, natomiast dr Maciej Maryl (PAN) zaproponował poszerzenie zakresu terminu „czytanie” poprzez włączenie do niego różnorodnych kulturowych i literackich praktyk z życia codziennego, takich jak – między innymi – czytanie online i offline, czy też budowanie sieci relacji.

Ostatnia sesja panelowa dnia – Reprezentacje pamięci – podejmowała zwłaszcza wątek pamięci kraju pochodzenia i strategii artystów względem niej. Prof. Mary Gallagher (University College Dublin) opowiedziała o haitańskich narracjach o powrocie do „ojczyzny”, dr Katarzyna Kwapisz Williams (Australijki Uniwersytet Narodowy) wspomniała o narracjach drugiej generacji migrantów z powojennej Europy do Australii w kontekście ich pamięci oraz konstruowania kosmopolitycznej wizji siebie, Iuliia Lashchuk (UW) analizowała obecność lokalnej pamięci w pracach ukraińskich artystów, którzy utracili miejsca dotychczasowego życia na skutek konfliktów politycznych, a do sytuacji artystów nawiązała również Dorota Jarecka (IBL PAN), prezentując i dokonując krytyki sytuacji współczesnych twórców w kontekście dzisiejszego przymusu mobilności i ruchu.

Podczas przerwy lunchowej uczestnicy mogli wziąć udział w sesji o Cultural Literacy in Europe Forum, podczas której zaprezentowano pracę i cele organizacji oraz przedstawiono jej dwa nowe działy: przedstawiciel młodych naukowców (Early Career Researchers) i sekretarz ds. członkostwa (membership secretary). Tego dnia odbyło się wiele spotkań CLE. Jedno z nich miało formę warsztatów wokół wystawy Wozu Poesie. Zgodnie z nazwą wydarzenia – Intersemiotyczne przekłady i Cultural literacy (Intersemiotic Translation and Cultural Literacy) – eksplorowały relację między obrazem a tekstem. Natomiast podczas drugiego spotkania prowadzący przedstawili program badania „Cultural Literacy i Przyszłości społeczne” „Cultural Literacy and Social Futures”, na które będzie składać się seria pięciu warsztatów prowadzonych na przestrzeni dwóch lat przez sieć sześciu europejskich uniwersytetów, a jego celem jest promocja współpracy pomiędzy badaczami i praktykami z różnych dziedzin sztuki: pisania, tworzenia filmów, muzyki, performansu i wystaw.

Dzień 3. (12 maja 2017)

Obrady rozpoczęło plenarne wystąpienie dr Magdę Zych (Muzeum etnograficzne im. Seweryna Udzieli) i Wojciecha Wilczyka, którzy przedstawili wyniki projektu badania sztuki wernakularnej świadków Holocaustu, zebranej m.in. w polskich muzeach etnograficznych.

W otwierającej sesji panelowej Reprezentacje mobilności uczestnicy skupili się na badaniu przede wszystkim literatury, w relacji do strategii mobilności. Dr Dana Badulescu (Universytet Alexandru Ioan Cuza w Iași) analizowała powieść Iana McEwansa „Czarne psy” w kontekście strategii narracyjnych zorientowanych na pamięć i rolę czytelnika w książce, Joanna Maj (UWr) skupiła się na wpływie praktyk mobilności na literackie przewodniki po kilku polskich miastach. Pisarz Jean Owen zbadał powieść Koreańczyka Krysa Lee „The Believer” w kontekście migracji i post-narodowościowej (post-national) literatury, dr Jurate Radaviciute (Uniwersytet Wileński) zanalizowała nieustanny ruch postaci we „Wstydzie” Salman Rushdiego, również w kontekście przemocy, jaką ta mobilność rodzi.

Podczas następnej sesji panelowej – Reprezentacje migracji – Justyna Tabaszewska (IBL PAN) mówiła o polskich doświadczeniach migracji na małą skalę, Simon Lang (Instytut Technologii w Karlsruhe) analizował przedstawienie włoskich imigrantów zarobkowych we współczesnym kinie niemieckim i włoskim. Dr Paweł Mościcki (IBL PAN) zbadał problem przedstawień obrazowych uchodźców, dr Katarzyna Kociołek (UW) zinterpretowała metafory mobilności w brytyjskiej modzie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, natomiast Laura González (Królewskie Konserwatorium w Szkocji) opisała metody przekładu pism Freuda na performance, jak również opowiedziała o doświadczeniu załamania się (breaking down) i potrzebie odbudowania siebie przez samo-troskę (self-care).

Podczas ostatniej sesji panelowej – Przestrzenie (Spaces) – podniesiono kwestię relacji przestrzennych w perspektywie humanistycznej. Dr Anna Barcz (IBL PAN) skupiła się na fenomenie Odry jako rzeki „przemieszczającej się” (‘moving river’) w odniesieniu do polskiej i niemieckiej literatury, a dr Deniz Balık (Uniwersytet Dokuz Eylul w Izmirze) przedstawił zjawisko samplowania w architekturze. Victor Chesnokov i Irina Kats (Uniwersytet Kijowski imienia Borysa Hrinczenki / Uniwersytet w Manchesterze) analizowali wpływ migracji na życie miasta, dr Claire Lozier (Universytet w Leeds) zbadała politykę emocji w narracjach o podróży, jakie prowadzi Michel Houellebecq w książkach „Lanzarote” oraz „Platformie”. Na koniec Oksana Golovashina (Tambov State University) poruszyła problem ryzyka komercjalizacji przeszłości, które może nastąpić za sprawą przemysłu turystycznego.

Tego dnia Forum Cultural Literacy in Europe również zorganizowało specjalne spotkanie dla zainteresowanych, podczas którego prowadzący Gabriel García Ochoa i Sarah McDonald mówili o strategiach osadzania Cultural Literacy w szkolnictwie wyśzym.

Wybrane referaty ukażą się w monograficznym numerze czasopisma Open Cultural Studies w 2018 roku.

Autorka sprawozdania: Ewelina Krasicka