Nowość wydawnicza
Filologia od/nowa – język, literatura, kultura w epoce cyfrowej
Filologia pozostaje wciąż żywym obszarem humanistyki przede wszystkim ze względu na swe zainteresowanie fundamentalnym dla ludzkiego doświadczenia fenomenem języka – wyrafinowanego środka ekspresji i przedmiotu poznania obecnego w całym wachlarzu możliwych form historycznych i współczesnych: od wypowiedzi elementarnych po te najbardziej złożone estetycznie. Łączy tym samym przedstawicieli wyraźnie identyfikowanych domen szczegółowych: lingwistów, literaturoznawców, badaczy przekładu, teatru i performansu, pamięci, kultury wysokiej i popularnej, teoretyków i praktyków, a także dydaktyków.
Filologiczne zaplecze ujawnia się wszędzie tam, gdzie tworzone są słowniki, kompendia i elektroniczne korpusy; gdzie pracuje się nad przewodnikami i katalogami; gdzie powstają wystawy i portale internetowe; gdzie kreatywność językowa wpływa na rynek reklam, dystrybucji dóbr, na sztukę dyplomacji, negocjowania i nauki języków. Filologiczna wrażliwość i filologiczny warsztat połączone z inwencją, argumentacją, krytycznym i twórczym oglądem, żywym zaangażowaniem w przestrzeń i debatę publiczną oraz nastawieniem na komunikację przygotowują do funkcjonowania w różnego typu wspólnotach i środowiskach zawodowych.
Monografia ta powstała dzięki projektowi realizowanemu pod hasłem „Filologia – od/nowa” – z wpisaną w nie semantyką zmiany i powtórzenia. Swój kształt zawdzięcza wspólnej pracy rozproszonego po świecie środowiska badaczek i badaczy polszczyzny oraz jej wytworów, osób reprezentujących kilkadziesiąt ośrodków akademickich i pracujących często w wielojęzycznych i wielokulturowych kontekstach. Wchodzące w skład tego tomu zarówno obszerne omówienia wybranych zagadnień, jak i ponad sto haseł szczegółowych pozwalają się zorientować, na czym polega praca tych, którzy studiują różne formy językowej ekspresji i dzięki filologii starają się uruchomić translacyjny potencjał dzisiejszej humanistyki, powiązać ze sobą działające w niej idiomy krytyczne oraz wskazać atrakcyjne poznawczo obszary.
Spis treści
I. WPROWADZENIE 14
Tomasz Bilczewski, Słowo i życie: filologia translacyjna 17
II. PRZEKROJE 34
Michał Paweł Markowski, Czym była, czym jest i czym powinna być filologia? 37
Maria Prussak, Filologia – odejścia i powroty 53
Luigi Marinelli, Filologia i ocalanie 65
Tomasz Kunz, Filologia i interpretacja 91
Danuta Ulicka, Paralipomena. Polska filologia kulturowa w wileńskim Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej 99
Ryszard Nycz, Nasza kultura rozszerzonej teraźniejszości. Sondowanie aktualnego doświadczenia temporalnego 127
Maria Delaperrière, A jednak filologia… Poloniści francuscy wobec dziedzictwa i teraźniejszości 151
Magdalena Popiel, Filologia – sztuka pamięci. O projekcie cyfrowego Archiwum Stanisława Wyspiańskiego 169
Katarzyna Fazan, Teatroteka Kantora – miejsca, rzeczy, słowa i… digitalizacje 183
Jan Rybicki, O stylometrycznym czytaniu na dystans. I o tym, kto się boi liczenia słów 209
III. HASŁA 226
1. Komparatystyka: znaki, języki, media 227
Andrzej Hejmej, Komparatystyka po 24 lutego 2022 roku 229
Eugenia Prokop-Janiec, Współczesne teksty wielojęzyczne 237
Justyna Zych, Transkulturowość w najnowszej literaturze polskiej 245
Karina Jarzyńska, Transkulturowa historia gatunków (literackich) 251
Katarzyna Deja, Zwrot globalny w literaturoznawstwie 257
Rozalia Słodczyk, Gatunki różnodziedzinowe 263
Laura Quercioli Mincer, Katalog sztuki jako fototekst – na podstawie "How It Is" Mirosława Bałki 271
Ariko Kato, Relacje między literaturą a malarstwem: nowo odkryte opowiadanie "Undula" Brunona Schulza 279
Anastasia Nabokina, Słowo, dźwięk, ruch. Tadeusz Zieliński i Michaił Bachtin 293
Lidia Wiśniewska, Filologia literatury światowej w perspektywie mitów Boga i Natury 301
Margreta Grigorova, „Świat wczorajszy” wobec katastrofy roku 1939 313
2. Strefy przekładu dawniej i dziś 321
Magda Heydel, Historia przekładu literackiego w Polsce po 1918 roku. Zamierzenia i problemy badawcze 323
Ewa Kołodziejczyk, Wokół cyfrowego słownika biobibliograficznego Tłumacze arcydzieł literatury w odrodzonej Rzeczypospolitej 331
Ewa Rajewska, Polski zwrot ku tłumaczom. Translatorskie manifesty, parateksty, polemiki, coming outy 339
Kinga Rozwadowska, Emancypacja przekładu 347
Michał J. Mikoś, Córki i synowie Hermesa: literatura i kultura polska w Ameryce Północnej 355
Dorota Walczak-Delanois, Niech żyją wiersze-ogrody! "Filologia zmysłów" i "Godziny" Émile’a Verhaerena w tłumaczeniu porównawczym i w dydaktyce akademickiej 361
Dario Prola, Nowele Arriga Boita w polskim przekładzie: styl i poetyka 367
Constantin Geambașu, Kilka uwag o hermeneutyce przekładu (i o rumuńskiej wersji "Króla Obojga Sycylii" Andrzeja Kuśniewicza) 375
Cristina Godun, Retranslacja dzieła literackiego. Między przekładalnością a nieprzekładalnością na przykładzie opowiadań Brunona Schulza 381
Alla Kozhinowa, Polskie przekłady Biblii i obraz świata 389
Duola Long, Przekładalność pojęcia kulturowego „twarz” w polskich tłumaczeniach wybranych współczesnych dzieł chińskich 393
3. Nowoczesność i współczesność: historie, teorie, interpretacje 401
Anna Łebkowska, Wyzwania metamodernizmu 403
Tadeusz Bujnicki, Poezja i publicystyka. Przykład „Żagarów” 413
Jarosław Fazan, Geneza „Żagarów” a polska literatura pograniczna 421
Brigitte Gautier, Jakim pisarzem jest Ksawery Pruszyński? 431
Maria Zadencka, „Polityka geo” i „geo-ciało”. Przestrzeń Europy w powieści "Kontra" Józefa Mackiewicza 437
Paulina Potasińska, Portretowanie „małych ojczyzn” a retoryki lokalności (S. Grzesiuk, M. Hłasko, A. Stasiuk) 443
Marina Ilie, Poetyka codzienności i „nowy antropocentryzm” 449
Andrea Ceccherelli, Filologia literatury nieświatowej: w stronę „dwuogniskowej” syntezy 457
Karoline Thaidigsmann, Jakiej historii literatury najnowszej potrzebuje slawistyka 467
Dorota Kozicka, Historia literatury najnowszej 473
Sławomir Jacek Żurek, Najnowsza literatura polska (po roku 2000) jako miejsce-po-Żydach 479
Anna Pekaniec, Fragmenty (z) rzeczywistości. Opowiadania w literaturze polskiej po 2010 roku (na przykładzie Małgorzaty Boryczki "O perspektywach rozwoju małych miasteczek") 485
Yoana Ganowski, Poemat prozą XXI wieku, czyli kontynuacja Baudelairowskiej i Rimbaudowskiej nowoczesności 491
4. Długi wiek XIX: paradygmaty, cezury, figury 497
Mariya Bracka, Inny bohater romantyczny? O figurze Kozaka Sawy raz jeszcze 499
Henryk Siewierski, Romantyzm: wydanie rozszerzone 505
Krystyna Jaworska, Ślady tekstu i życia. Słowacki i „przeanielenia” w pismach Józefa Czapskiego z czasu wojny 511
Anna Czabanowska-Wróbel, Przepisywanie pozytywizmu 519
Gabriela Matuszek-Stec, Przybyszewski wraca – edycja krytyczna "Dzieł literackich" 527
5. Literatura i kultura dawna: powroty, ślady, zerwania 535
Tomasz Chachulski, O nowym życiu literatury dawnej. Trzy uwagi 537
Arent van Nieukerken, Czytanie poetów XVIII wieku w kontekście teorii literatury. Problemy dydaktyki polonistyki zagranicznej 543
Roman Dąbrowski, Czy literatura dawna jest nam dzisiaj potrzebna? (Uwagi o polonistyce za granicą) 553
Grzegorz Zając, Wymyślana historia literatury (przedmiot – podmiot – anachronizmy) 559
Emiliano Ranocchi, Tradycja hermetyczna w "Rękopisie znalezionym w Saragossie" Jana Potockiego 567
Rostysław Radyszewskyj, Polskojęzyczna ukraińska poezja okresu Iwana Mazepy 575
Andrzej Tadeusz Staniszewski, Wczesnonowożytna topofilia i literatura staropolska. Zarys wstępu 581
6. Od biohumanistyki do humanistyki zaangażowanej 587
Elżbieta Rybicka, Żywioły i ekokrytyka 589
Klaudia Muca, Humanistyka i neuroróżnorodność 595
Anna Turczyn, Język i psychoanaliza 601
Dorota Pazio-Wlazłowska, Stygmatyzacja osób z otyłością we współczesnej polszczyźnie 607
Alicja Wang, Studia o niepełnosprawności w Polsce: między aktywizmem i akademią 613
Magdalena Kuczaba-Flisak, Zmysły w literaturze dziecięcej 617
Joanna Maj, Geomedialne szlaki literackie 627
Łukasz Bat, Polityka i nauka: jedno powołanie czy dwa? 635
7. Archiwum i proces twórczy 641
Mateusz Antoniuk, Krytyka genetyczna i współczesna humanistyka polonistyczna 643
Francesca Fornari, O skreśleniach w procesie twórczym 653
Ołena Haleta, Autor, czytelnik i proces twórczy. O literaturze na nowo w "Słowniku wojny" Ostapa Sływynskiego 663
Anna Śliwa, „Obmapywanie” świata. Podróże Mirona Białoszewskiego 671
Anna Janicka, „Kim był ten człowiek?” (Korczak). Kim była ta autorka? 677
Irena Fedorowicz, Syrokomlana w zbiorach archiwów wileńskich 687
Tomasz Pietrucha, Performowanie archiwum 693
8. Perspektywy humanistyki cyfrowej 701
Magdalena Komorowska, Cyfrowe edytorstwo naukowe: perspektywy 703
Joanna Hałaczkiewicz, Edytorstwo cyfrowe – narzędzia 709
Agata Kwaśnicka-Janowicz, Archiwizowanie dziedzictwa językowego – w poszukiwaniu własnej tożsamości 715
Renata Przybylska, Semantyka historyczna a nowe narzędzia cyfrowe. Na przykładzie hasła 'honor' 727
Krystyna Bojałkowska, Gramatyka współczesnego języka polskiego w dobie cyfrowej 731
Patrycja Pałka, Najnowsze zasoby elektroniczne opracowujące dane językowe XX i XXI wieku 741
Barbara Batko-Tokarz, Leksykografia tematyczna – od/nowa 751
Anna Piechnik, Michał Woźniak, Cyfrowa bibliografia dialektologii polskiej 757
Urszula Ulla Chowaniec, Literatura wobec mniejszości i marginalizacji: inne płci, inne religie, inność . De-konstrukcja czy re-konstrukcja tradycyjnych kanonów i paradygmatów myślenia 765
Mariola Wilczak, „Biuletyn Polonistyczny” – źródło informacji o współczesnej polonistyce 775
9. Od retoryki do językowego obrazu świata 783
Wojciech Ryczek, Metalepsa: stopniowanie znaczeń 785
Agnieszka Rydz, Pamięć autobiograficzna jako synekdocha 791
Małgorzata Gębka-Wolak, Język a tworzenie i stosowanie prawa 797
Maciej Rak, Kulturemy polskie 805
Mirosława Sagan-Bielawa, Nazwy regionów Polski oraz ich mieszkańców 813
Natalia Sydiaczenko, O wyrazach kluczowych w tekstach artystycznych 819
Artur Otton Firlej, Dyskurs smoleński 825
Gabriela Olchowa, Postawy Polaków i Słowaków wobec języka ojczystego 833
Kinga Geben, Język pisarza regionalnego Wojciecha Piotrowicza (polskiego pisarza na Litwie XX wieku) 843
Lidia Nepop-Ajdaczyć, Wartości w polskim i ukraińskim językowym obrazie kwiatów 849
Svitlana Sukharieva, Językowy obraz Kresów we współczesnych mediach polskojęzycznych w Ukrainie 855
Stanka Bonova, Językowy obraz świata, wizualność, przekład kulturowy 861
10. Nowoczesna (glotto)dydaktyka 867
Waldemar Martyniuk, Opisywanie sprawności językowej w nowoczesnej glottodydaktyce 869
Iwona Janowska, Mediacja – narzędzie działaniowego uczenia się/użycia języka 875
Danuta Łazarska, Poeta, tłumacz i kształcenie literacko-kulturowe 881
Grażyna Zarzycka, Nowe oblicza glottodydaktyki polonistycznej w czasopiśmie „Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 887
Marzena Wawrzeń, Podejście międzykulturowe we współczesnej glottodydaktyce polonistycznej 897
Izabela Wieczorek, Od intencji do konwencji, czyli o procesie budowania dialogu na lektoracie języka polskiego jako obcego 903
Nataliia Tsolyk, Język polski w szkołach polonijnych na Wołyniu 911
Joanna Lustański, I swój, i obcy – o wyzwaniach językowych uczniów i nauczycieli szkół przy placówkach dyplomatycznych (na przykładzie Kanady) 917
Andrzej Ruszer, Retoryka na zajęciach glottodydaktycznych 925
11. Instytucje wobec dziedzictwa filologii 931
Jarosław Ławski, Filologia i granice współpracy instytucjonalnej w nowych warunkach geopolitycznych w Europie Środkowo-Wschodniej (2020–2023) 933
László Kálmán Nagy, Język i kultura polska za granicą. Kryzys tradycyjnego kształcenia filologicznego 943
Roman Madecki, Polonistyka zagraniczna: od czystej filologii do interdyscyplinarnych studiów polonoznawczych (na przykładzie polonistyki czeskiej) 949
Renata Putzlacher-Buchtová, Polonistyka brneńska 955
Sylwia Czachór-Kocataş, Renata Rusin Dybalska, Podręczniki języka polskiego dla Czechów „od/nowa” (początki i stan aktualny) 961
Ałła Krawczuk, U progu dwudziestolecia: Katedra Filologii Polskiej na Lwowskim Uniwersytecie Narodowym im. Iwana Franki jako spadkobierczyni dwóchsetletnich tradycji polonistycznych 967
Marianna Łacek, Literaccy bohaterowie Skrzyneckiego mówią po polsku 977
Indeks 983
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach Projektu Flagowego Digital Humanities Lab.
Informacje
Zobacz także
Bogactwo współczesnej polszczyzny
Autor/Redaktor: Sylwia Przęczek-Kisielak, Piotr Żmigrodzki
Celem tej publikacji jest ukazanie „bogactwa współczesnej polszczyzny”, a więc tych jej aspektów, które zasługują na pochwałę, a przynajmniej na refleksyjną zadumę. Od blisko ćwierćwiecza rozwija się polszczyzna w niepodległej Polsce w sposób nieskrepowany, uwolniona od propagandowych ograniczeń, rozwija się wraz ze społeczeństwem, które, po wejściu do rodziny wolnych narodów Europy, odkrywa zalety wolności i możliwości, jakie ta wolność niesie. Odkrywa nowe dziedziny aktywności ludzkiej, nowe technologie, nowe sposoby komunikowania. Wszystko to nie może pozostać bez wpływu na nasz język ojczysty, który tym potrzebom poznawczym i komunikacyjnym musi sprostać. Dzięki rozwojowi mediów masowych ujawniają się szerszemu ogółowi nowe wspólnoty komunikacyjne, nowe sposoby komunikowania, poszerzenie horyzontów poznawczych sprzyja zwiększeniu zasobu słownictwa powszechnie używanego, kształtują się nowe odmiany językowe, dotychczas w niewielkim stopniu zbadane. Prace pomieszczone w tym tomie starają się właśnie wypełnić tę lukę w studiach nad najnowsza polszczyzna; uchwycić jej stan obecny, aktualne tendencje.
Glottodydaktyka polonistyczna wczoraj, dziś i jutro. Między doświadczeniem a nowymi wyzwaniami
Autor/Redaktor: Stanisław Cygan, Marzena Anna Marczewska, Katarzyna Ostrowska
Monografia jest publikacją jubileuszową z okazji pięciolecia Centrum Kultury i Języka Polskiego Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Glottodydaktyka polonistyczna wczoraj, dziś i jutro. Między doświadczeniem a nowymi wyzwaniami
Autor/Redaktor: Stanisław Cygan, Marzena Anna Marczewska, Katarzyna Ostrowska
Monografia jest publikacją jubileuszową z okazji pięciolecia Centrum Kultury i Języka Polskiego Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Sublingualis. Problemy i poetyki dyskursu medycznego w literaturze polskiej po roku 1989
Autor/Redaktor: Beata Koper
Ukazał się szósty tom w serii Ars Medica Ac Humanitas. W Sublingualis autorka przygląda się literaturze polskiej, aby zbadać język i formę tekstów, w których pojawiają się doświadczenia z obszarów zagarniętych przez medycynę.