Promocja młodej humanistyki na łamach „Biuletynu Polonistycznego”

z

Wicedyrektor IBL PAN dr Dorota Siwicka przedstawiła ideę konkursu Publikuj.dr

z

Mariola Wilczak i Sylwia Pikula opowiedziały o konkursie

z

Wręczenie nagród w konkursie

z

Dyplom odebrała dr Justyna Gorzkowicz

z

Dyplom odebrała dr Zuzanna Guty

z

Prezentacja zwycięskiej pracy

z

Uczestnicy panelu dyskusyjnego (od lewej: Mariola Wilczak, dr Justyna Gorzkowicz, Agnieszka Kochańska, Paweł Rams)

z

Promocja młodej humanistyki na łamach „Biuletynu Polonistycznego”.

Spotkanie w ramach XXI Festiwalu Nauki,

23 września 2017, Warszawa

Prezentacja planów rozbudowy i modernizacji portalu BiuletynPolonistyczny.pl, uroczyste wręczenie dyplomów laureatkom I edycji konkursu Publikuj.dr oraz debata ekspercka dotycząca sposobów i możliwości promowania badań humanistycznych z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych – to wydarzenia, które odbyły się w ramach spotkania „Promocja młodej humanistyki na łamach «Biuletynu Polonistycznego»”. Tematyka zogniskowana była wokół możliwości wykorzystania nowych mediów w prezentowaniu, promowaniu i popularyzacji wyników badań humanistycznych. Główną oś dyskusji zarysowała w słowie wprowadzającym dr Dorota Siwicka, wicedyrektor IBL PAN, podkreślając, że promocja humanistyki z wykorzystaniem nowych mediów jest dziś koniecznością, niemniej wdrażanie działań z tym związanych stawia przed badaczami zadanie przełamywania barier mentalnych, które pokutują w środowisku humanistów, także wśród młodych badaczy.

Narzędziem, które pomaga w realizacji tak postawionych celów jest czasopismo internetowe „BiuletynPolonistyczny.pl”. Dynamika jego rozwoju  pokazuje potencjał nowych mediów w promowaniu humanistyki. W trakcie spotkania redaktorzy „Biuletynu” przedstawili działania podjęte w ramach prac zespołu redakcyjnego, w tym cykl wyjazdów promocyjnych „Tour de Polonistyka”. W trakcie wizyt w ośrodkach polonistycznych zbierane są uwagi i sugestie dotyczące rodzaju informacji prezentowanych w portalu, problemów w gromadzeniu treści, koniecznych do podjęcia działań. Uczestnicy tych spotkań sugerują najczęściej potrzebę dostępu do informacji dotyczących nowości wydawniczych, a także podejmowanej w ośrodkach krajowych i zagranicznych działalności naukowej z zakresu rozumianej sensu largo humanistyki. W odpowiedzi na sugestie użytkowników, redaktorów-koordynatorów „Biuletynu”, a także dzięki wynikom ankiet wypracowano rozwiązania ukierunkowane na modernizację „Biuletynu”. Redaktor „Biuletynu” dr Sylwia Pikula zaprezentowała projekt nowej wersji portalu, wzbogaconej o moduły: artykułów i wywiadów, omówienia nowości książkowych oraz periodyków naukowych i literackich funkcjonujących na polskim i światowym rynku wydawniczym. Warto podkreślić, że wzbogacony zostanie dział prac doktorskich i habilitacyjnych, w którym zamieszczone zostaną dane pozyskane dzięki współpracy z Ośrodkiem Przetwarzania Informacji – Państwowym Instytutem Badawczym. Nowa wersja „Biuletynu”, w uatrakcyjnionej szacie graficznej i z udoskonalonymi funkcjonalnościami zadebiutuje na początku 2018 r.

Zespół Redakcyjny oraz Rada „Biuletynu Polonistycznego”, aby promować dokonania młodych humanistów w zakresie integracji badań humanistycznych z możliwościami nowych mediów, zorganizowała konkurs Publikuj.dr. Naczelną ideą konkursu, jak podczas spotkania podkreśliła Mariola Wilczak, redaktor naczelna „Biuletynu”, jest wspieranie i udostępnianie w przystępnej formie wyników badań wypracowanych w ramach obronionej dysertacji doktorskiej. W konkursie zwyciężyła dr Justyna Gorzkowicz, wyróżnienia przyznano: dr Annie Foltyniak-Pękali, dr Zuzannie Guty oraz dr Marii Piaseckiej. Wyróżnienie Publiczności otrzymała dr Zuzanna Guty.

Rozprawa dr Justyny Gorzkowicz pt. W poszukiwaniu antagonisty. O wątkach egzystencjalnych w twórczości Kornela Filipowicza powstała w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II pod kierunkiem dr. hab. Andrzeja Tyszczyka. W trakcie pięciominutowej wideoprezentacji autorce udało się w syntetyczny i zrozumiały sposób przedstawić zakres podjętych analiz, metodologię badawczą oraz zaprezentować wnioski z badań. Przygotowany materiał został oparty na pomyśle wywiadu z autorką rozprawy na temat twórczości Kornela Filipowicza i zrealizowany w atrakcyjnej formie audiowizualnej.

Rozprawa dr Anna Foltyniak-Pękala Autopowieść. Koncepcje podmiotu i dyskurs autobiograficzny w prozie Kazimierza Brandysa powstała w Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Ryszarda Nycza. Praca dr Zuzanny Guty pt. Sonet w poezji polskiej po 1956 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II pod kierunkiem prof. Edwarda Fiały, zaś praca dr Marii Piaseckiej pt. „<<Księgi ktore zową Język>> (1542), polski przekład dzieła Erazma z Rotterdamu <<Lingua>>” w Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Janusza Gruchały.

Dyplomy w imieniu Rady „Biuletynu Polonistycznego” wręczyła dr Dorota Siwicka, która podkreśliła, że celem konkursu była przede wszystkim integracja środowiska polonistycznego oraz umożliwienie dotarcia do wiedzy związanej z działaniami polonistycznymi osobom z całego świata. Dyrektor IBL przyznała, że członkowie jury, reprezentujący wiodące ośrodki naukowe, z ogromnym zaciekawieniem analizowali prace konkursowe, przede wszystkim pod kątem tego, w jaki sposób ich autorom udało się przekroczyć granicę między światem nauki a przestrzenią społeczną. Zauważyła, że jednym z kryteriów osiągnięcia sukcesu w tej arcytrudnej sztuce jest umiejętność wypracowania dystansu do samego siebie i własnej pracy, spojrzenia na swój własny tekst oczyma odbiorcy, który nie jest reprezentantem środowiska naukowego. Przygotowując materiał upowszechniający, badacz staje przed koniecznością odpowiedzi na pytanie, czy chce popularyzować badania, jedynie używając języka prostszego niż naukowy, czy też decyduje się wypracować inne, nowatorskie formy relacji z odbiorcą. To zaś prowadzi nas do kwestii zasadniczej: dla kogo powstają nasze prace. W dzisiejszym systemie – podkreśliła dr Siwicka – prace doktoranckie niesłusznie traktowane są wyłącznie jako trzeci etap studiów, ale należy pamiętać, że w związku z planowanymi zmianami (które zakładają między innymi wprowadzenie szkół doktorskich) środowisko naukowe będzie zmuszone na nowo sprecyzować, czym ma być doktorat, a także to, jakie będą relacje między rozprawą doktorską a jego potencjalnym odbiorcą – społeczeństwem. Konkurs Publikuj.dr postawił przed uczestnikami zadanie konfrontacji z przestrzenią społeczną, przekroczenia dzielącej od niej granicy.

Laureatka nagrody głównej – dr Justyna Gorzkowicz – odbierając dyplom, podziękowała za możliwość wzięcia udziału w konkursie. Jednocześnie podkreśliła, że podczas studiów zagranicznych spotykała się częstokroć z tego rodzaju inicjatywami, podczas gdy w naszym kraju są one wciąż rzadkością.

W trakcie spotkania nastąpiła prezentacja nagrodzonych prac.

Kolejnym punktem spotkania była debata na temat form i narzędzi upowszechniania badań młodych polskich humanistów, w tym także na łamach „Biuletynu Polonistycznego”. Udział w debacie wzięli: dr Justyna Gorzkowicz, Agnieszka Kochańska (Centrum Humanistyki Cyfrowej, doktorantka w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie) oraz Paweł Rams (doktorant w IBL PAN). W imieniu Komisji Konkursowej oraz Rady "Biuletynu Polonistycznego" głos w dyskusji zabrała dr Dorota Siwicka. Debatę poprowadziła Mariola Wilczak, która zaproponowała przedyskutowanie takich zagadnień, jak:

- sposób upowszechniania i gromadzenia informacji o pracach doktorskich i habilitacyjnych tak, by stanowiły one zbiór kompletny (problem ten był wielokrotnie zgłaszany przez środowisko polonistów podczas zjazdów i konferencji);

- rozpoznanie barier w upowszechnianiu przez młodych badaczy informacji o swoich badaniach (między innymi problem wyboru formy i użycia nowych technologii);

- wskazanie form i narzędzi dostępnych młodym humanistom, które mogą służyć upowszechnianiu badań z punktu widzenia antropologii social mediów oraz promocji sztuki i kultury polskiej za granicą;

- problem otwartych sposobów komunikowania wiedzy, otwartego dostępu do publikacji, praktyk naukowych opartych na zasadzie otwartości.

Prowadząca debatę przywołała artykuł Sławomira Czarneckiego pt. "Promocja humanistyki. W stronę strategicznej komunikacji z wykorzystaniem narzędzi marketingu i public relations", w którym autor zwraca uwagę na dwa rodzaje barier w promowaniu badań humanistycznych – w wymiarze instytucjonalnym (brak wsparcia – brak zasobów ludzkich i finansowych) i w wymiarze indywidualnym (deficyty wiedzy i umiejętności związanych z prowadzeniem działań promocyjnych). Wśród przeszkód daje się też zauważyć brak motywacji oraz przekonanie, że promocja humanistyki nie jest potrzebna czy nawet możliwa. Ponadto w obszarze nauk humanistycznych i społecznych nie wypracowano spójnych metod promocji. Te, które są stosowane, nie przekładają się na wyniki. Dlatego humanistyka i nauki społeczne zdają się nieobecne w przestrzeni społecznej, zaś ewentualny ich obraz w mediach jest negatywny. Warto również zauważyć, że promocja nie ogranicza się jedynie do popularyzacji, ale trzeba ją rozumieć jako zapewnienie społecznego zrozumienia i poparcia dla uprawiania nauk humanistycznych. Temat promocji nie powinien zatem funkcjonować na obrzeżach, ale należałoby go umieścić w centrum dyskusji o naukach humanistycznych.

W dalszym toku dyskusji Agnieszka Kochańska zauważyła, że badania humanistyczne i społeczne mają potencjał do tego, żeby prezentować je w Internecie. Wraz z Pawłem Ramsem zaprezentowali „Nową Panoramę Literatury Polskiej” jako narzędzie upowszechniania wyników badań naukowych w środowisku cyfrowym. Interdyscyplinarny zespół „Panoramy” (na który składają się literaturoznawcy, grafik komputerowy, zawodowi programiści) pomaga badaczom konstruować narzędzia do promocji. Projekt „Panoramy” jest ewenementem w środowisku literaturoznawców. Kolekcje obecne w „Panoramie” stanowią znakomity przykład tego, w jaki sposób promować i popularyzować wyniki badań humanistycznych z wykorzystaniem nowych mediów. Jak podkreślali eksperci, zespół „Panoramy” jest gotowy do wspierania humanistów zarówno na etapie projektowania narzędzi promocji wyników badań, jak też ich konstruowania, użytkowania i ewaluacji. Agnieszka Kochańska zauważyła również, że na poziomie instytucjonalnym winny powstawać interdyscyplinarne zespoły (centra), które wspierałyby badaczy na każdym etapie promocji humanistyki, pomagały tym, którzy niezbyt pewnie czują się w środowisku cyfrowym.

Paweł Rams odniósł się do problemu dostępu młodych badaczy do bazy prowadzonych rozpraw doktorskich. Zasugerował, że być może należałoby instytucjonalnie zorganizować bazę, do której zgłaszane byłyby tematy prac. Problem ten dotyczy również tytułów czasopism. Barierą jest przepływ informacji pomiędzy ośrodkami. Tu, jak podkreślił doktorant IBL, z pomocą przychodzi „Biuletyn Polonistyczny”. Zwrócił również uwagę na problem prawa autorskiego do publikowanych artykułów i rozpraw. Wydawnictwa – zauważył – wymagają od autorów przekazania pełni praw autorskich, co sprawia, że nie można zamieszczać prac badawczych na portalach internetowych. Badacz dostrzegł również problem w programach szkół wyższych, gdzie kształci się w duchu elitarności, ale nie uczy tego, w jaki sposób wychodzić z wiedzą poza akademię. System punktowy nie honoruje artykułów popularyzatorskich. Na poziomie mentalnym istnieje granica, która nie pozwala dostatecznie upowszechniać wiedzy naukowej z obszaru nauk humanistycznych. Paweł Rams podkreślił, że narzędzia cyfrowe są szczególnie ważne dla edytorów, ponieważ umożliwiają zaprojektowanie edycji źródłowych w sposób, który byłbym niemożliwy do zrealizowania w przypadku publikacji papierowej.

Paweł Rams zauważył, że w dyskusji o humanistyce cyfrowej nie uwzględnia się kwestii umiejętności badaczy w obsłudze narzędzi cyfrowych. Dlatego ważne jest umożliwienie pracy w zespołach interdyscyplinarnych. Tymczasem w humanistyce praca zespołowa wciąż jest rzadziej praktykowana.

Zagraniczne doświadczenia związane z promocją humanistyki przedstawiła dr Justyna Gorzkowicz. Badaczka podkreślała znaczenie mediów społecznościowych w informowaniu o podejmowanych działaniach badawczych oraz w upowszechnianiu wyników badań. Poparła wcześniejsze głosy mówiące o tym, że podstawową barierą jest bariera mentalna. Z punktu widzenia naukowca zagranicznego – zauważyła – jeżeli określona treść nie funkcjonuje w Internecie, to de facto jej nie ma, nie istnieje w przestrzeni publicznej. Narzędzia internetowe pozwalają wychodzić uczelniom naprzeciw studentom. Social media umożliwiają również uzyskiwanie informacji zwrotnej na temat prezentowanych narzędzi. Dr Gorzkowicz podkreśliła wagę włączania zajęć dotyczących promocji do programów studiów uniwersyteckich. Jak zauważyła, w innych krajach, na przykład w Wielkiej Brytanii i Norwegii, jest zwyczaj drukowania fragmentów rozpraw doktorskich, co także jest formą upowszechniania.

Ważnym zagadnieniem poruszanym w dyskusji była rola social mediów w krzewieniu nauk humanistycznych, co jest tym istotniejsze, że humanistyka uczy nas krytycznego podejścia do świata. Mariola Wilczak podkreśliła, że promując naukę, należy brać przykład z wykorzystywania social mediów w promocji kultury i sztuki, co może również wpłynąć, jak dodała dr Justyna Gorzkowicz, na kształtowanie gustów krytycznych i estetycznych społeczeństwa.

Dyskutowano także nad możliwością prawnego zobowiązania doktorantów do publikowania rozpraw w Internecie, zwłaszcza w przypadku niepodjęcia prac zmierzających do wydania książki, mając na uwadze to, że studia doktoranckie są finansowane ze środków publicznych. Jeden z uczestników spotkania zwrócił uwagę, że takie rozwiązanie może budzić kontrowersje w środowisku naukowym, ponieważ obecnie uznaną, punktowaną formą publikacji rozprawy doktorskiej jest publikacja książkowa, która częstokroć stanowi poprawioną i rozszerzoną wersję obronionej rozprawy. Należałoby zatem zastanowić się, w jaki sposób zorganizować proces redakcyjny, aby nie dochodziło do mechanicznego upowszechniania dysertacji. Uczestnicy debaty zgodnie przyznali, że koncepcja publikacji mogłaby powstawać we współpracy ze wspomnianymi centrami wspierającymi, tak, aby w pełni wykorzystać narzędzia cyfrowe, uwypuklając jednocześnie merytoryczną wartość badań.

Dr Dorota Siwicka podkreśliła, że ta interesująca dyskusja potwierdza celowość planów rozwoju humanistyki cyfrowej formułowanych w IBL PAN. Jedną z inicjatyw są międzyśrodowiskowe studia doktoranckie, prowadzone przez humanistów i specjalistów z obszaru IT. Celem studiów będzie przygotowanie doktorantów do pracy zespołowej, o której była mowa podczas dyskusji panelowej.

Na pytanie Pani Dyrektor Doroty Siwickiej o to, na jakich efektach kształcenia warto byłoby zbudować tak pomyślane studia, paneliści odpowiedzieli, że adepci studiów powinni przede wszystkim mieć świadomość narzędzi cyfrowych, które można wykorzystywać do promocji humanistyki. Podkreślono konieczność znajomości podstaw programowania i projektowania grafiki komputerowej. Program studiów powinien zostać tak skonstruowany, żeby doktoranci mogli wykorzystywać swoje umiejętności także poza środowiskiem naukowym. Ważna jest umiejętność prowadzenia określonego kanału i konstruowania postów w zależności od wykorzystywanego medium. Paweł Rams zauważył, że program studiów powinien być tak skonstruowany, żeby zwracać szczególną uwagę na powstające treści i przyrost wiedzy. Mariola Wilczak dodała, że ważne jest, aby studia pomagały w wypracowaniu dobrych praktyk promocji nauk humanistycznych, w wytyczaniu nowych dróg.

Po zakończeniu debaty prowadząca Mariola Wilczak oficjalnie zamknęła spotkanie i podziękowała uczestnikom za przybycie.

Autor sprawozdania: Piotr Bordzoł