Wykłady otwarte odbywające się w ramach warsztatów naukowych "Perspektywa biograficzna w badaniach nad historią kobiet: źródła, metodologia, polityka"
W dniach 4-6 listopada 2015 roku w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie odbyły się interdyscyplinarne warsztaty naukowe pt. „Perspektywa biograficzna w badaniach nad historią kobiet: źródła, metodologia, polityka”, poświęcone wykorzystaniu dokumentów osobistych i metody biograficznej w badaniach nad pozycją i rolą kobiet w historii, kulturze i społeczeństwie. Warsztaty zorganizowane zostały przez Fundację Gender Center oraz Zespół Badań Genderowych „Literatura i Gender” działający przy IBL PAN i odbyły się dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków na działalność upowszechniającą naukę.
Każdy dzień warsztatów rozpoczynał wykład otwarty uznanej badaczki wykorzystującej metodę dokumentów osobistych w swojej pracy naukowej nad historią i kulturą kobiet. Pierwszy dzień otworzyła prof. Małgorzata Fidelis z Uniwersytetu Illinois w Chicago. W swoim wystąpieniu pt. „Historia z ludzką twarzą. Biografie kobiet w badaniach nad powojenną Polską” prof. Fidelis mówiła o korzyściach, jakie sięganie do dokumentów osobistych może przynieść historykom. Jak wskazywała, listy, pamiętniki czy wywiady są nieocenionym źródłem wiedzy o współudziale ludzi w procesach historycznych i winny służyć uwidocznianiu ich sprawczości. Omawiając wybrane dwie biografie polskich kobiet – robotnicy z lat 50. oraz hipiski z lat 60. XX wieku – Fidelis prezentowała sposób, w jaki historie życia dają nam wgląd w procesy społeczno-polityczne, jednocześnie uchylając dominujące narracje historyczne: jak wówczas, gdy biografie robotnic pozwalają nam dostrzec emancypujący dla kobiet potencjał pracy, niezależnie od tego, czy do tej pracy były one planowo kierowane przez państwo. Prof. Fidelis zwracała też uwagę, że polską historiografię w większym stopniu niż zachodnią cechuje paternalistyczne podejście do pewnych kategorii aktorów historycznych: zwłaszcza klas niższych i kobiet. Jak mówiła, nacisk na wykorzystywanie materiałów biograficznych i stosowanie perspektywy gender w analizie historycznej jest niezbędnym warunkiem wyjścia historiografii z aktualnego impasu.
Drugi dzień rozpoczęła dr Sylwia Urbańska z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego wykładem pt. „Globalne robotnice a rewolucja płci. Potencjały i ograniczenia metody biograficznej w polskich i międzynarodowych badaniach migracji”. Opowiadając o swoich wieloletnich badaniach poświęconych polskim migrantkom zarobkowym w Brukseli, Urbańska zastanawiała się, czy mamy aktualnie do czynienia z globalną rewolucją płci, a więc rekonfiguracją płciowych ról i relacji władzy na skutek masowych migracji zarobkowych, czy raczej z ich retradycjonalizacją. Argumentowała też, że w przeciwieństwie do ujęć ekonomicznych czy ilościowych metoda biograficzna pozwala udzielić złożonej odpowiedzi na to pytanie, daje bowiem dostęp do znaczeń, jakie ludzie przypisują wydarzeniom, ich motywacjom i emocjom. Dr Urbańska zwracała też uwagę, że wywiady z migrantkami pozwalają nam dostrzec inne niż ekonomiczne przyczyny wyjazdów kobiet, jak np. te mające źródło w systemie patriarchalnym: przemoc domową, seksualną i ekonomiczną, bierność państwa i słabość instytucji pomocy rodzinie i ofiarom przemocy, czy ograniczenie praw reprodukcyjnych. W związku z powyższym dr Ubrańska zauważyła, że jej respondentki należałoby raczej definiować jako uchodźczynie niż migrantki zarobkowe.
Trzeci dzień warsztatów zainaugurowała prof. dr hab. Grażyna Borkowska (IBL PAN) wykładem „Biografia według Narcyzy Żmichowskiej – teoria, praktyka powieściowa, konteksty”, poświęconym pisarstwu biograficznemu Narcyzy Żmichowskiej. Literaturoznawczyni przybliżyła metodę pisarską Żmichowskiej, która – krytycznie podchodząc do tradycji powieściowej – podejmowała próby zbudowania nowej jakości literackiej, czerpiąc w dużej mierze z jej własnej biografii. Badaczka zrekonstruowała dziewiętnastowieczną tradycję powieściową i biografistyczną, a omawiając twórczość Żmichowskiej, wskazała na wyraźne przekroczenia przez pisarkę horyzontu możliwości narracyjnych i stylistycznych powieści oraz klasycznych biografii. Żmichowska miała poczucie, że obydwie formy literackie pomijają kobiece losy i doświadczenia. Rozwiązania upatrywała w nowej – autobiograficznej, czy też raczej łączącej elementy biograficzne i autobiograficzne – formie powieści, która czerpałaby z dokumentów osobistych (listy, zapiski prywatne, dokumenty rodowe), a przede wszystkim uwzględniałaby historie życia kobiet: babek, matek, córek. Upominała się o rekonstrukcję w powieści linii matrylinearnej, kobiecej, a nie wyłącznie męskiej.
Po wykładzie prof. dr hab. Grażyny Borkowskiej odbyło się wystąpienie mgr Moniki Rynkowskiej z Zakładu Rękopisów Biblioteki Narodowej. W prezentacji „Chaos? Poszukiwanie źródeł w labiryntach baz danych bibliotek, archiwów i muzeów polskich” omówiła ona różne sposoby katalogowania źródeł przez polskie biblioteki i archiwa, a także zaprezentowała na przykładach sposoby korzystania z katalogów internetowych baz danych.
W trzydniowym wydarzeniu pt. „Perspektywa biograficzna w badaniach nad historią kobiet: źródła, metodologia, polityka” wzięło udział łącznie ok. 100 osób: wykładowczyń, panelistek, komentatorek, a także aktywnie włączającej się w dyskusję publiczności.