Polish Studies Newsletter

New release

Added on: 13.03.2022
Literature studies

Wiek teorii. Sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego. T. 1: monografia; t. 1-2: antologia

Author/Editor:
Publishing house::

Praca zespołu pracowników Zakładu Poetyki, Teorii Literatury i Metodologii Badań Literackich ILP UW (z jednym wyjątkiem – prof. UJ, dr hab. Tomasza Bilczewskiego), finansowana z grantu NCN uzyskanego przez Danutę Ulicką w r. 2013, trwała 7 lat. Jej finalnym wymiernym efektem  jest trzytomowa publikacja „Wiek teorii. Sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego” – pierwsza w takiej skali w Polsce, w regionie środkowo- i wschodnioeuropejskim, a jak piszą koledzy zagraniczni – także w Europie zachodniej i USA –prezentacja historii badań literackich ukazanych na tle porównawczym, wszechstronnie skontekstualzowanych kulturowo, instytucjonalnie, politycznie i społecznie, ekonomicznie i biograficznie.

Autorzy rozdziałów w monografii i antologii: Adela Kobelska, Joanna Jeziorska-Haładyj, Magdalena Szczypiorska-Chrzanowska, Przemysław Pietrzak, Tomasz Bilczewski, Michał Mrugalski, Artur Hellich.

Monografia reprezentuje studium, antologia – punctum. Ich stowarzyszone funkcjonowanie pozwala połączyć dwa tryby lektury: „z daleka”, który ogarnia panoramę, i „z bliska”, który uwidacznia detal. Dlatego przedkładana antologia powtarza kompozycję monografii. Została uporządkowana wedle tych samych zasad, krzyżujących układy problemowy i chronologiczny. Pierwszy układ wyznaczają tzw. „tematy kulturowe”, drugi – przemiany, jakie się w ich ujęciach dokonywały w trójfazowym rytmie od Awangardy Literaturoznawczej Pierwszej, z lat 30. XX wieku, przez Awangardę Drugą (z wieku XX połowy, dominującą w przybliżeniu w dekadach od szóstej do ósmej), po Awangardę Trzecią (datowaną, nie bez rozterek, na lata 90. i pierwsze dekady XXI stulecia).

Wiek teorii. Antologia, t. 2Porządek czasowy wyznaczony przez trzy Awangardy pozwala ujawnić trwałość funkcjonowania literaturoznawczych tematów i kontrtematów – ich „długomyślność”, trudniejszą do wykrycia niż radykalna zmiana (przełom, zwrot), którą eksponują ujęcia kierujące się linearną koncepcją procesu historycznego, upływającego w rytmie generacyjnych zmian warty, walki młodych ze starymi lub kanonizacji – dekanonizacji.

Trudniej wybronić sam wybór tekstów. Niektóre – jak, dla przykładu, list Władysława Strzemińskiego do Juliana Przybosia – z pewnością wzbudzą wątpliwości. Decyzję ich pomieszczenia uzasadnia konceptualizacja literaturoznawstwa nowoczesnego jako emergentnej, dynamicznej i ustawicznie zmiennej, ale rozpoznawalnej jako całość przestrzeni myślowej o nieostrych granicach przecinających ją od wewnątrz i odcinających z zewnątrz. Podziały ustanawiane pomiędzy odosobnianymi odmianami badań literackich, kontrowersyjne już od 2. połowy XIX wieku: pomiędzy historią literatury, krytyką literacką i literatury teorią, w 1. połowie XX wieku – pomiędzy literaturoznawstwem i językoznawstwem, literaturoznawstwem i etnologią, literaturoznawstwem i filozofią sztuki, literaturoznawstwem i literaturą, zaś w wieku XX połowie 2. – pomiędzy teorią literatury, komparatystyką, translatoryką i literaturoznawczo zorientowaną antropologią oraz kulturoznawstwem, pomiędzy tekstami i pozatekstami, stale przesuwane granice między obszarami, dyscyplinami i sztukami, włączanie tych samych badaczy do różnych wyodrębnianych odmian studiów lub ich wyłączanie poza nie – pozwoliły uznać tę emergentną całość za obszar styków różnorodnego i historycznie zmiennego „pomiędzy”.

            (ze wstępu Danuty Ulickiej Siła antologii)


"Długo trzeba było czekać na publikację o tak wielkim znaczeniu nie tylko dla polskiego literaturoznawstwa, ale dla polskiej humanistyki w ogóle. Pojawia się w bardzo szczególnym momencie historycznym, w chwili, kiedy tyle jest jałowych dyskusji wokół nauk humanistycznych, ich znaczenia społecznego, wpływu na kulturę i także na szeroko pojętą codzienność. Jest on ogromny - to niekwestionowana oczywistość, a Wiek teorii utwierdza w tym przekonaniu.

Wiek teorii. Sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiegoNa pracę składa się obszerny tom monograficzny oraz dwa równie obszerne tomy antologii. Wiek teorii opowiada historię nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego w sposób niezwykle oryginalny. Nie jest to nużący enumeracją katalog najważniejszych osiągnięć czy badaczy, ale kapitalny zbiór obszernych, znakomicie sproblematyzowanych rozpraw - historię nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego poznajemy w ujęciu transwersalnym, misternie skonstruowanym, gdzie jedne fakty odwołują się do innych, łącząc się ze sobą poprzecznie w obrębie całego tomu, zupełnie tak, jak łączą się one ze sobą w historii polskiej i światowej myśli literaturoznawczej. Czytając Wiek teorii, uświadamiamy sobie niebywałe bogactwo polskiego literaturoznawstwa teoretycznego XX i XXI wieku, jego znaczenie i wpływ na rozwój dyscypliny w świecie, różnorodne interferencje, w jakie było uwikłane. Ta księga nie jest prostym podsumowaniem dokonań (tych spełnionych i z różnych przyczyn zaprzepaszczonych), ale także gruntowną analizą tego, co dzieje się w polskim literaturoznawstwie teoretycznym dzisiaj.

W tym tomie wszystko zaczyna się od pokornego podejścia do historii i tradycji, ale także - co bardzo istotne - od wskazania pryncypiów. Przedmiot badań został zdefiniowany nie jako „teoria literatury”, a jako „literaturoznawstwo teoretyczne”. W jedenastopunktowym zbiorze zasad ułożonych przez Danutę Ulicką odnajdujemy także fundamentalną regułę, która jest jednocześnie najważniejszą moim zdaniem tezą tej monografii: światowe literaturoznawstwo nowoczesne narodziło się w przestrzeni Europy Środkowej i Wschodniej. To sprawa zasadniczej wagi, o wielkim znaczeniu dla dyscypliny dzisiaj, dla jej kondycji we współczesnej nauce polskiej. Ważną tezą przedstawionych badań jest i to, że nowoczesne literaturoznawstwo polskie od samego początku rozwijało się na styku różnych dyscyplin, a zatem od samego początku znosiło cezury i cenzury, było interdyscyplinarne czy nawet transdyscyplinarne. Znaczenie Wieku teorii polega także na tym, że już od początkowych założeń skutecznie wyprowadza poza zamknięty krąg narosłych przez lata mitów, uproszczeń, obiegowych opinii – nie chodzi tu po prostu o prawdę, ale o ukształtowanie pewnego stylu myślenia i wypowiadania się o przeszłości i teraźniejszości dyscypliny".

            (z recenzji Adama Dziadka)


Publikacja nominowana do Nagrody im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego w VII edycji (w 2022 roku).

Information

Year of publication:
2020
Added on:
13 March 2022; 16:05 (Mariola Wilczak)
Edited on:
13 March 2022; 16:05 (Mariola Wilczak)

See also

17.06.2022
Journalism

"TOPOS": Pismo literackie, Idee, Środowisko. Studia, Idea i wstęp Jarosław Ławski

Author/Editor:

Dwumiesięcznik literacki „Topos” działa od roku 1993, ma więc historię istnienia obejmującą ponad ćwierć wieku […]. Wśród osiągnięć pisma Jarosław Ławski […] wymienia: wyraziste poglądy literackie, zgodnie z tytułem propagujące poszukiwanie „miejsc wspólnych”, a zatem zwrot w stronę tradycji i odrzucenie postmodernistycznych eksperymentów, „wykreowanie konstelacji znakomitych poetów”, dużą rolę odegraną w życiu literackim dzięki własnej Bibliotece, antologiom, konkursom i festiwalom, wreszcie ukształtowanie gustu i wrażliwości wiernych sobie czytelników. To z pewnością aż nadto wystarczający dorobek, aby uczcić go i konferencją, i pokonferencyjnym tomem. Monografia przynosi szereg studiów i głosów (bowiem zawiera także zapis konferencyjnej dyskusji oraz wywiad z redaktorem naczelnym pisma, Krzysztofem Kuczkowskim). Nie ma zatem charakteru wyłącznie naukowego. Obok tekstów literaturoznawczych pojawiają się eseistyczne, krytyczne czy też naznaczone kolorytem bardziej osobistym – wspomnieniowym. Czytelnik ma wrażenie, że w książce toczy się zainicjowana na konferencji dyskusja panelowa, której zapis jest jednym z elementów otwierających tom, że ma do czynienia z kolejnymi głosami w tej dyskusji. Traktuję to jako zaletę omawianej tu publikacji, dowodzącą faktu, że dotyczy ona spraw, problemów, utworów i – wreszcie – osób nieobojętnych i wzbudzających emocje (z reguły – bardzo pozytywne). Specyficznie dialogowy charakter nadaje też publikacji fakt, że te same osoby pojawiają się w niej w kilku rolach: nadawców i odbiorców, poetów, czytelników, krytyków i literaturoznawców.  Z recenzji Macieja Szargota (UŁ)

07.10.2018
Literature studies

Diarystki: tekst i egzystencja

Author/Editor: Tatiana Adriana Czerska

Przedmiotem zamieszczonych w książce Tatiany Czerskiej szkiców jest obszar twórczości diarystycznej kobiet, tworzących w XX wieku.

23.05.2019
Literature studies

Poetologie postrukturalne. Szkice krytyczne

Author/Editor: Jerzy Madejski

Szkice

18.03.2021
Literature studies

O Sasa do Lasa... i Paca. Rozprawy, artykuły / przyczynki (wybór)

Author/Editor: Dobrosława Świerczyńska

_________________

We use cookie files to make the use of our website more convenient for our users. If you do not wish cookie files to be saved on your hard drive, please change the settings of your browser. Read about our cookie policy.