Polish Studies Newsletter

Event

Date of the event: 10.04.2017 - 11.04.2017
Added on: 15.09.2016

Chłopskość i jej dziedzictwo w polskiej historii i kulturze

Type of the event:
Conference
City or town:
Warszawa
Target groups:
Students, PhD Students, Independent academics, Educators, Others

Organizatorzy: Centrum Badań Dyskursów Postzależnościowych przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut Badań Literackich PAN

W polskiej przestrzeni publicznej, w dyskursie publicystycznym oraz naukowym coraz częściej podnoszona jest kwestia chłopskości i jej dziedzictwa we współczesnej kulturze i społeczeństwie, a sposób problematyzacji owej kwestii ulega widocznym przekształceniom. Jeszcze pod koniec lat 90. Zofia Stefanowska pisała, że „od tematu chłopa w literaturze zieje wtórnością i nudą” (Z. Stefanowska, "Literackie role chłopa"). Od kilku lat problematyka ta cieszy się wzmożonym zainteresowaniem i wzbudza żywe, a co najważniejsze, istotne dla definicji polskiej tożsamości, dyskusje. Za przełomowy można uznać rok 2011. Właśnie wtedy ukazuje się płyta "Gore. Pieśni buntu i niedoli XVI-XX wieku", nagrana w ramach projektu Macieja Szajkowskiego R.U.T.A; Marian Pilot publikuje nagrodzoną Nike powieść "Pióropusz", którą można uznać za próbę wskrzeszenia i reinterpretacji nurtu chłopskiego w literaturze polskiej; w naukach humanistycznych żywe zainteresowanie monografia Jana Sowy "Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą". Szeroko dyskutowanym wydarzeniem (nie tylko teatralnym) okazała się premiera spektaklu "W imię Jakuba S." Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego, w którym wielu interpretatorów doszukiwało się polskiego komentarza w kwestii rodzącego się wówczas, w odpowiedzi na globalny kryzys gospodarczy, ruchu Oburzonych. Kolejne lata owocują publikacjami licznych książek na tematy chłopskie jak chociażby ciekawa pozycja Tomasza Wiślicza "Upodobanie: Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII-XVIII wieku". Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia czy budząca spore kontrowersje książka Andrzeja Ledera "Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej". Na tej podstawie można pokusić się o stwierdzenie, że mamy do czynienia z powrotem „kwestii chłopskiej”, o czym dodatkowo świadczą kolejne fale publicystycznych komentarzy publikowanych głównie w "Gazecie Wyborczej" i "Krytyce Politycznej".

Większość tych współczesnych nawiązań łączy przekonanie o szczególnej roli chłopskiego doświadczenia w kształtowaniu polskiej mentalności i tożsamości, o jego wręcz formacyjnym charakterze. Chłopska kondycja bywa w tym kontekście postrzegana jako fundament wielu społecznych wyobrażeń, powszechnych postaw i preferowanych stylów życia, gustów, nawyków, upodobań. Owym nawiązaniom towarzyszy niejednokrotnie rozliczeniowe nastawienie, krytyczna ocena, tendencja do ujmowania śladów chłopskości głównie w kategoriach wyparcia, traumy, symptomu czy resentymentu.
W trakcie naszej konferencji chcielibyśmy poruszyć następujące zagadnienia, odpowiedzieć na pytania:

  •  czy pańszczyznę można traktować jako formę niewolnictwa? Jakie są analogie i różnice pomiędzy tymi formami stosunków władzy? Jaką problematyzację zyskuje to zagadnie w kreacjach literackich, świadectwach dokumentalnych, retoryce dyskursu publicznego?
  •  Problem "relacji folwarcznej", pojmowanej jako długofalowa konsekwencja poddaństwa. W jaki sposób relacja ta wpisana jest w uogólnioną strukturę polskiego habitusu (hierarchiczność zamiast kultury kontraktu, patriarchalny model zarządzania, brak oddolnych struktur reprezentacji, strategie milczenia i sabotażu, jako zwyczajowa reakcja zdominowanych)?
  •  Zagadnienie dominacji pewnych sposobów uczestniczenia w dyskursie: nastawienie na konkretne doświadczenia i jednostkowość przypadków zamiast refleksji systemowej; deklaratywny solidaryzm, retoryka "zgody" i eufemizacja rzeczywistych podziałów; dynamika sporów politycznych, bliższa różnicom środowiskowym niż ideologicznym.
  •  Problem dominującej formuły religijności (obrzędowa, instytucjonalna, kolektywna); "pastoralny" autorytet i hierarchiczność kościelnych instytucji; współczesne formy kultu, zrodzone z ludowej religijności.
  •  W jaki sposób przejawia się chłopska mentalności w przestrzeni publicznej?
  •  Czy w mocy pozostaje przekonanie o nieistnieniu rodzimego mieszczaństwa, skutkującego stereotypizacją mieszczanina i Żyda jako figur obcego?; jak wobec tego sytuują się matryce poznawcze (np. opozycja chama i pana, którego czasem zastępuje inteligent).
  •  Problem homogeniczność wiejskich mikrospołeczności jako czynnik potencjalnie sprzyjający nieufności wobec innych (stosunek wobec uchodźców, wobec ośrodków dla chorych na AIDS, schronisk LGBTQ, świetlic dla narkomanów itp).
  •  Co powoduje wyraźną ambiwalencje obrazu wsi i egzystencji chłopskiej usytuowanego między pogardliwym stereotypem zacofania (utrwalonym choćby we frazeologii: "wieśniak", "burak", "słoma z butów", "wsiowy", "słoik") i stygmatyzacji – casus Andrzeja Leppera, a mitologią sielskości (XIX-wieczna chłopomania, popularność "chłopskiego jadła", idylliczność serialowych obrazów takich jak "Ranczo", popularność takich zespołów łączących folklor z popkulturą jak Brathanki, Golec uOrkiestra czy Zakopower).
  •  Społeczne i ekonomiczne motywacje "rustykalnego" eskapizmu oraz kultu prowincji części środowisk artystycznych – casus Andrzeja Stasiuka.
  •  Czy istnieje związek pomiędzy folklorem a rozwojem nacjonalizmu, protekcjonalizmu, ideologiczną instrumentacją?
  •  Jaka jest rola folkloru w krajach bloku wschodniego (Cepelia, ludowe zespoły pieśni i tańca – „Mazowsze”, „Śląsk”)?
  •  Czy modę na szlacheckość można uznać za symptom wyparcia chłopskości (wzrastająca popularność rodowodów i drzew genealogicznych)?
  •  Czy tradycja plebejska może stanowić źródło potencjalnych inspiracji?

Organizatorzy:
Prof. dr hab. Ryszard Nycz (UJ, IBL PAN),
Dr Dorota Krawczyńska (IBL PAN),
Dr Grzegorz Grochowski (IBL PAN),
Dr Grzegorz Wołowiec (IBL PAN).
Sekretarz konferencji:
Mgr Paweł Rams (IBL PAN) pawelrams@outlook.com

PROGRAM KONFERENCJI

miejsce obrad: IBL PAN Warszawa, Nowy Świat 72 sala im. Adama Mickiewicza (nr 144)

I dzień - 10 kwietnia (poniedziałek) 

  • 10-10.15 - Otwarcie konferencji - powitanie Uczestników i Gości przez Dyrekcję IBL PAN oraz organizatorów
     
  •  Panel I, godz. 10.15-12.00
  1. Anna Engelking (Instytut Slawistyki PAN): Czy chłop jest człowiekiem? Figura „Poleszuka” jako narzędzie konstruowania autowizerunku Polaka
  2. Andrzej Zieniewicz (Uniwersytet Warszawski): Czułość i wrogość migracji
  3. Tomasz Rakowski (Uniwersytet Warszawski): Kompleks wsi. Etnografia – artystyczne eksperymenty – wewnętrzne zaangażowania
  4. Grzegorz Wołowiec (Instytut Badań Literackich PAN): Z Komborni – w świat. Przypadek Stanisława Pigonia
  • Panel II, godz. 12.15-14.00
  1. Magdalena Marszałek (Universität Potsdam): Wieś (chłopska) jako miejsce pamięci
  2. Tomasz Wiślicz (Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN): Dziedzictwo Jakuba Szeli
  3. Jagoda Wierzejska (Uniwersytet Warszawski): Cena chłopskiej krwi, czyli o powrotach widma rabacji galicyjskiej w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego
  4. Agnieszka Dauksza (Uniwersytet Jagielloński): O pewnym chłopskim geście. Od rabacji do Zagłady
  • 14.00-15.30 - przerwa obiadowa
     
  • Panel III, godz. 15.30-17.15
  1. Alina Molisak (Uniwersytet Warszawski): Żydzi – chłopi
  2. Katarzyna Chmielewska (Instytut Badań Literackich PAN): Inteligencja i chłopi. Obrazy antysemityzmu podczas Zagłady
  3. Marta Cuber-Tomczok (Uniwersytet Śląski): „Bośmy chcieli z tego bekowiska ludzkiego (…) choć jedna dusze ludzką uratować”. Wokół dyskursu powieści Ocalił mnie kowal I. Czajki-Stachowicz
  4. Karolina Koprowska (Uniwersytet Jagielloński): Tożsamościowe rozpoznania. Doświadczenia Zagłady na wsi
  •  Panel IV, godz. 17.30-19.15
  1.  Helena Duć-Fajfer (Uniwersytet Jagielloński):  Czy prostak ma prawo do narodowości? Etniczność a chłopskość w obrębie dyskursu polskich mniejszości etnicznych
  2. Aleksandra Sekuła (Instytut Badań Literackich PAN): Rolnik, farmer, „wsiur”. W poszukiwaniu przyczyn ambiwalencji aksjologicznej w obrazie wsi polskiej i w stosunku do chłopów
  3. Karolina Wawer (Uniwersytet Jagielloński): Dusza pańszczyźniana, czyli kompleks chłopski i jego reprezentacje w polskiej prozie
  4. Barbara Smoleń (Instytut Badań Literackich PAN): Pańszczyzna jako kategoria (post)zależnościowa, historycznoliteracka i genderowa
  • 19:30 - Uroczysta kolacja dla uczestników konferencji

 II dzień - 11 kwietnia 2017 (wtorek)

  • Panel V, godz. 10.00-11.45
  1. Andrzej Leder (Instytut Filozofii i Socjologii PAN): Nienapisana epopeja
  2. Hanna Gosk (Uniwersytet Warszawski): Proza Polski Ludowej o dylematach społecznych z PKWN-owską reformą w tle   
  3. Bożena Karwowska (University of British Columbia): Środowiska chłopskie i literatura ludowa w dyskusjach o kształcie powojennej kultury (1945-48)
  4. Inga Iwasiów (Uniwersytet Szczeciński): Przesiedleni chłopi patrzą na miasto. Literackie i osobiste świadectwa życia na Pomorzu Zachodnim po 1945
  • Panel VI, godz. 12. 00-13.45
  1. Paweł Rodak (Uniwersytet Warszawski): Pamiętniki chłopów z lat 30. - czytane dzisiaj
  2. Agnieszka Chmielewska (Uniwersytet Warszawski): Odwieczny lud: obraz chłopów w sztukach plastycznych II Rzeczpospolitej
  3. Łukasz Bukowiecki (Uniwersytet Warszawski): Czy skanseny to „skansen”? Muzea na wolnym powietrzu w polskim dyskursie publicznym po 1989 roku
  4. Paweł Tomczok (Uniwersytet Śląski): Literackie upodlenie chłopa
  •  Panel VII, godz. 14.00-15.45
  1. Dorota Kołodziejczyk (Uniwersytet Wrocławski) Chłop(k)a w świecie – kosmopolityzm subalternów?
  2. Sławomir Mazurek (Instytut Filozofii i Socjologii PAN) Mużyk i cham. Obraz chłopa w kulturze rosyjskiej i polskiej. Konfrontacja i interpretacja
  3. Magdolna Balogh (Węgierska Akademia Nauk) Wykorzenieni i złodzieje. Opowieści quasi-autobiograficzne Mariana Pilota i Szilárda Borbélya
  4. Arkadiusz Kalin (Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim) Czy na Ziemiach Odzyskanych istniała kultura chłopska? Rozpoznania literackie (przypadek lubuski)
  •             Zakończenie konferencji

Information

Application deadline for speakers:
30.11.2016 22:30
Added on:
15 September 2016; 15:54 (Mariola Wilczak)
Edited on:
22 October 2019; 09:23 (Mariola Wilczak)
We use cookie files to make the use of our website more convenient for our users. If you do not wish cookie files to be saved on your hard drive, please change the settings of your browser. Read about our cookie policy.