Literatura polska wobec ludobójstwa

Autor pochyla się nad literackimi echami eksterminacji Ormian dokonanej przez Turków, „likwidacją” osób upośledzonych i psychicznie chorych oraz Cyganów w nazistowskich Niemczech, a także dokonanej przez Serbów masakry w Srebrenicy.

Intencją Arkadiusza Morawca jest uczulenie na fakt, że zagłada Żydów, której słusznie poświęca się dużo uwagi, jest tylko jedną z licznych, nie tylko w wieku dwudziestym, masowych zbrodni. Autor zdaje sobie sprawę, że słowa te mogą budzić kontrowersje i w żadnym wypadku nie dyskredytuje Szoa. Proponuje jednak spojrzeć na Holocaust z dystansu jako na zjawisko nie w pełni wyjątkowe w dziejach. Tym samym autor rozpoznaje i określa obszar ba­dawczy dotąd przez polskie literaturoznawstwo postrzegany tylko częściowo.

Jest to bardzo istotny obszar, ponieważ literatura bywała najszybszą formą upamiętnienia ofiar ludobójczej przemocy, a nierzad­ko – przez długie lata – jedyną istniejącą i jedyną docierającą do względnie sze­rokiego kręgu społeczeństwa.

Arkadiusz Morawiec poszerza kategorię zagłady, odnosząc ją do zbiorowych zbrodni przeciw różnym społecznościom, nie tylko społeczności żydowskiej. W tej materii najważniejsze jest badanie zbrodni dokonywanych na osobach chorych psychicznie oraz na Cyganach. Pracę oceniam jako wartościową – podjęto w niej ważną problematykę zarówno z naukowego, jak i ogólnospołecznego punktu widzenia. Jest to dzieło uwzględniające obszerne materiały, w tym archiwalne. Rozdziały książki są zróżnicowane także pod tym względem, że w jednych Autor mógł się odwoływać do bogatej literatury przedmiotu, w innych zaś jest pionierem, ponieważ nie ma – lub prawie nie ma – opracowań mówiących o literackich odbiciach poszczególnych strasznych wydarzeń, takich jak martyrologia Cyganów czy wojny bałkańskie.

Z recenzji prof. dr. hab. Michała Głowińskiego