Turystyka górska i alpinizm w kontekście historycznym, społecznym i kulturowym (XVIII - XXI w.)

15 – 17 listopada 2017 r.; Villa Alexandra ul. Piastowska 3, 57-320 Polanica-Zdrój

W imieniu Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, Redakcji rocznika „Góry-Literatura-Kultura”, Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie oraz Instytutu im. Leibniza Historii i Kultury Europy Wschodniej (GWZO) mamy zaszczyt zaprosić Państwa do wzięcia udziału w V edycji konferencji naukowej poświęconej problematyce górskiej. Jej tematem przewodnim pragniemy uczynić historię turystyki górskiej i alpinizmu.

Choć za pierwsze udokumentowane (odnotowane przez Liwiusza) wejście turystyczno-sportowe na górski szczyt uznaje się zdobycie w 217 r. przez Filipa V Macedońskiego góry Haemus, to jednak za najważniejsze wydarzenie inicjujące dzieje historii turystyki górskiej i alpinizmu uznać wypadnie zdobycie Mont Blanc (8 sierpnia 1786 r.) przez Jacques’a Balmata i doktora Michela Paccarda. Dwadzieścia dwa lata później na najwyższym szczycie Europy stanął jako pierwszy Słowianin polski poeta romantyczny Antoni Malczewski. Cały wiek dziewiętnasty upłynął w duchu sportowej rywalizacji w zdobywaniu najwyższych szczytów gór wysokich, przy jednoczesnym rozwoju i popularyzacji powszechnej turystyki górskiej. Już w 1817 r. w Jeleniej Górze powstało zrzeszenie przewodników i tragarzy lektyk (Verband der Gebirgs-Führer und Stuhlträger), w 1857 r. zostaje założony pierwszy Brytyjski Klub Alpejski (The Alpine Club) a szesnaście lat później w 1873 r. swoją działalność rozpoczyna Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w nowym Targu. Te i podobne im fakty uprzytamniają, że dzieje turystyki górskiej i alpinizmu jawią się jako potencjalnie ciekawy obszar badań naukowych. Historia turystyki (w szczególnym przypadku historia turystyki górskiej i alpinizmu) jest ważną częścią historii powszechnej. Dzieje i rozwój tego typu turystyki wiążą się ze zmianami postrzegania natury i krajobrazu jak i z szeregiem zmian społecznych, politycznych, ekonomicznych a nawet technologicznych. Ze względu na estetyczną, przyrodniczą i strukturalną specyfikę przestrzeni górskiej można mówić o pewnej swoistości i odrębności turystyki górskiej, która już w punkcie wyjścia ulega rozwarstwieniu na wariant zdobywczo-sportowy (ekstremalny), poznawczo-rekreacyjny i duchowo-kontemplacyjny. Wzrastająca popularność turystyki górskiej sprawia, iż istnieje potrzeba prowadzenia badań w tym zakresie, gdyż jest ona ważną częścią kultury. W środowiskach silnie związanych z górami i turystyką górską coraz częściej podejmowane są próby nadania odpowiedniej rangi dyskusji nad historią turystyki górskiej i pojawiają się postulaty prowadzenia zintegrowanych badań w tym zakresie. Świadczy o tym aż nadto dobrze wydany pod koniec 2016 r przez oficynę wydawniczą „Wierchy” tom Z dziejów Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1873 – 1950) w założeniach inicjujący serię wydawniczą poświęconą dziejom turystyki górskiej polskiej i zagranicznej.

Historia turystyki górskiej i alpinizmu wchodząc w zakres szeroko rozumianych badań historycznych lub humanistycznych w pewnym zakresie wyróżnia się swoiście odrębną pragmatyką badawczą. Obejmuje bowiem rozległy zespół zjawisk kulturowych o silnym nacechowaniu społecznym, których historia biegnąc niekiedy podobnym torem, co powszechna historia życia społecznego, w pewnych aspektach zdradza wyraźne odrębności, będąc historią pewnych specyficznych, różnie motywowanych indywidualnych i zbiorowych zachowań ludzkich. Wielość ich form sprawia, że jawią się one w kontekście różnorakich motywacji ideologicznych (tzw. ideologia alpinizmu i taternictwa) i często wsparte są na świadomie dobranych podstawach filozoficznych (np. romantyzm i naturalizm). Historia turystyki górskiej i alpinizmu dotyczy więc zarówno pojedynczych dokonań zdobywczych, jak i dziejów form organizacyjnych klubów i stowarzyszeń ludzi gór a nawet szerokich przemian społecznych i kulturowych. Turystyka górska i alpinizm w toku swojego rozwoju ujawnia także istotne zdolności kulturotwórcze, których przejawami są twórczość literacka i artystyczna, a także powstawanie specyficznych subkulur środowiskowych (folklor środowiskowy, języki „zawodowe” alpinistów). Jednocześnie ze względu na swoją ekspansywność o charakterze antropopresji niesie ze sobą wiele zagrożeń dla górskich enklaw przyrodniczych i sprzyja powstawaniu konfliktów pomiędzy zwolennikami ochrony przyrody i krajobrazu, a beneficjentami przemysłu turystycznego, niejednokrotnie także samymi turystami o nastawieniu konsumpcjonistycznym.  

Mając zatem na uwadze rosnące zainteresowanie interdyscyplinarną wymianą myśli naukowo-badawczej na tematy związane z górami w tym roku, chcielibyśmy zaproponować Państwu dyskusję skoncentrowaną wokół kulturowych, społecznych, politycznych i artystycznych zjawisk związanych z rozwojem turystyki górskiej i alpinizmu ze szczególnym wskazaniem na okres pomiędzy drugą połową XVIII w. a pierwszą dekadą XXI w. Podejmując zatem wchodzącą w te zakresy problematykę badawczą warto pamiętać o konstatacji Jerzego Hajdukiewicza, który napisał, że „historię alpinizmu trzeba dzielić innymi datami i na inne epoki niż historię powszechną ludzkości. Wpływa na to brak paralelizmu rozwoju kulturalnego, historycznego i kształtowania się stosunku człowieka do świata gór”. Dla określenia prawidłowości, na podstawie których oprzeć można obraz dziejów turystyki górskiej i alpinizmu nie wystarczy operowanie kryteriami poszczególnych epok w dziejach kultury, ważną bowiem w tym wypadku rolę odgrywa także stopień poznania gór. Historia zaś poznania gór nieodłącznie związana jest z dziejami alpinizmu i turystyki, z tej zaś perspektywy na rzecz patrząc, wyróżnić w niej można kilka głównych etapów, które nie są adekwatne do kolejnych faz w dziejach kultury i literatury, a nawet historii powszechnej.

1. Historia górskich organizacji i towarzystw turystycznych (dzieje organizacyjnych form turystyki górskiej), powstanie i rozwój literatury przewodnikowej oraz historia i rozwój infrastruktury hotelowo-schroniskowej i sportowej generującej przekształcenia naturalnego krajobrazu górskiego.
2. Dzieje zdobywania gór Europy i świata (historia pierwszych wejść na poszczególne szczyty, ściany, speleologia) w kontekście historycznym, społecznym i kulturowym.  
3. Historia i rozwój czasopism górskich oraz literatury i sztuki o tematyce turystycznej i alpejskiej (epistolografia, publicystyka, dzienniki podróży, powieść, wywiad, literatura dla dzieci i młodzieży; turystyka górska i alpinizm w poezji, sztukach plastycznych, muzyce, filmie). Chcielibyśmy szczególną uwagę poświęcić relacjom i tekstom mniej znanym (także rękopiśmiennym), aby wzbogacić stan wiedzy na temat skali i zakresu inspiracji literackich i artystycznych będących efektem indywidualnych i zbiorowych praktyk i doświadczeń w zakresie turystyki górskiej i alpinizmu. 
4. Rola uzdrowisk w rozwoju i popularyzacji turystyki górskiej.
5. Turystyka górska w kontekście przemian społecznych i politycznych (ustrojowych) – nacjonalizacja, ideologizacja i globalizacja jak i komercjalizacja turystyki górskiej. Turystyka górska pomiędzy statusem elitarnym a masowym. Historia i rozwój górskiej turystyki popularnej i masowej.
6. Płeć a historia turystyki górskiej i alpinizmu.
7. Region i regionalizm a rozwój i popularyzacja turystyki górskiej.
8. Nowe zjawiska i tendencje rozwojowe we współczesnej turystyce górskiej i alpinizmie (prognozy na przyszłość).

Instytut im. Leibniza Historii i Kultury Europy Wschodniej (GWZO) w Lipsku.Tegoroczna konferencja odbędzie się w Villi Alexandra w Polanicy Zdroju. Ze względu na międzynarodowy zasięg konferencji obrady będą się odbywać w językach: polskim, niemieckim, czeskim.

• ewagrzeda@o2.pl
• malgloboz@o2.pl
• reznik@dhi.waw.pl
• dietlind.huechtker@leibniz-gwzo.de