Polish Studies Newsletter

Doctoral thesis

Added on: 19.06.2018

Portret polskich Żydów w twórczości Chaima Gradego

Author:
Field:
Historia literatury oraz krytyka i interpretacja literacka
City or town:
Zielona Góra

Rozważania interpretacyjne pracy będą koncentrowały się wokół głównych wektorów myślowych obecnych w prozie Chaima Gradego.  Pisarz ten, dokonując aktu swoistej re-kreacji zniszczonego świata, starał się przedstawić/uchwycić istotę przedwojennej społeczności wileńskich Żydów. Zbierając pokruszone wspomnienia w nową całość „odwracał to, co zrobiła historia” [Leviant, 1974]. Paradoksalnie, bardzo często, tak właśnie na przestrzeni wieków wyglądał „Żydowski los, tj. jeden przeciwko historii” [Leviant, 1974].

 

 

Grade tworzył swój prozatorski projekt niejako na sposób malarski – każda następna książka-moduł stanowiła kolejny element tej samej trójwymiarowej Panoramy. Gradego powinno czytać się metodą jednoczesnych przybliżeń i oddaleń, całego-na-raz.  Poszczególne utwory poruszają różne aspekty jednej rzeczywistości – tym sposobem wypadkową staje się CAŁY ŚWIAT. W tej perspektywie niezwykle istotne staje się odkrycie Gradowskiej Instrukcji stwarzania świata. Pisarz zauważa, że dawniej (tj. przed Holocaustem) funkcję tę pełniła Tora („bez Tory człowiek nie może znaleźć swojej drogi”[1]), ale teraz musi zastąpić ją coś nowego[2]. Najogólniej mówiąc Reguły świata, to zbiór mechanizmów modelujących sposób życia każdego człowieka na ziemi (DNA kultury). Zauważyć można aktualność dawnej uwagi Cypriana Kamila Norwida: „społeczna wartość sztuki polega na organizowaniu wyobraźni” [cytat za: Łopalewski, 1931].  

Chaim Grade nakłada na swego czytelnika niezwykle trudne zadanie. Jego projekt literacki to hybryda sztuki (fikcji) i ontologii świata realnego. Dekodowanie sensów wymaga sporej ostrożności i biegłości w korzystaniu z narzędzi oferowanych zarówno przez badania literackie, jak i filozofię. Autorska metoda (choć w dużej mierze w duchu pragmatycyzmu Charlesa Sandersa Peirce’a), którą pragnę zastosować, wynika z potrzeby pogodzenia tych dwóch przestrzeni. Wydaje się, iż rzecz wspólna to szeroko pojęty realizm substancjalności cielesnej.  Ograniczenia świata materialnego i dokumentalnej materii warsztatu literackiego zbiegają się jednym punkcie – ciało generuje rzeczywistość, czyli to, co aktualnie jest, wszelkie możliwe doświadczenie świata.

Grade, poszukując indywidualnego języka wyrazu (poza oczywistym posługiwaniem się jidysz), zrozumiał, że w obliczu doświadczeń Holocaustu nawet nowoczesne epistemologiczne kategorie jak język i tekst (które z kolei zastąpiły wcześniejsze umysł i świat) są niewystarczające. „Ktoś może zrozumieć prawdę w jedną godzinę, ale podążać za nią – to już sprawa zmagania się przez całe życie” (cyt. z צמח אטלס; w wyd. angielskim The Yeshiva, tłum. moje). Tylko codzienność (jako minor mundus) najpełniej wyrażała dla Gradego ideę całości świata. Twierdził, że jest ona jedynym obszarem w życiu człowieka, w którym ontologicznie może aktualizować się sacrum i profanum. Stąd klucz do świata („rzeczy samych w sobie”) leży w tajemnicy codzienności. 

Jednakże, trzeba mieć na uwadze tezę Ludwiga Wittgensteina z Traktatu logiczno-filozoficznego, w którym udowodnił, że: „wielka tajemnica świata nie może zostać wypowiedziana”. Według austriackiego filozofa powiedzieć coś doskonale o X, to nie powiedzieć najważniejszego. Jaka metoda może spełnić taki postulat? Wydaje się, że możliwie najbardziej minimalna, czyli taka, która będzie, parafrazując przywołanego wcześniej Norwida, porządkowała tylko intelektualną mapę czytelnika. Metoda badawcza tekstów Gradego nie może przesłaniać sobą treści (podporządkowywać jej sobie), ani nic z niej ujmować. Metoda w tym przypadku to ledwie zbiór zasad patrzenia na Panoramę.

Oczywistym jest, że nie da się uciec od bardziej tradycyjnych sposobów opisu tekstu, wszak nie o chodzi o jakiś radykalizm cielesny, lecz tylko o świadomość owej substancjalnej zależności. Wydaje się, że analogiczne poszukiwania (zdefiniowanie?) codzienności znaleźć można np. w paleoantropologii, gdzie za wszystkimi badaniami terenowymi, analizami laboratoryjnymi, kryje się zwykle próba rekonstrukcji jednego wieczoru z życia ludzi prehistorycznych.

Główne rozdziały dysertacji poświęcone będą analizie poszczególnych utworów prozatorskich Gradego. Zbadam je w kolejności ich ukazania się.

Bibliografia:

Leviant C., Introduction, [w:] Ch. Grade, The Agunah, New York 1974.

Łopalewski T., Regionalizm a literatura, 1931.


[1] Stwierdzenie, które wielokrotnie pojawia się w Jesziwie.  

[2] Oś sporu z Mojej wojny z Hershem Rasseynerem.

Information

Start date of the doctoral assessment procedure:
23.05.2017
Key words:
Author:
Added on:
19 June 2018; 09:12 (Magdalena Jurewicz-Nowak)
Edited on:
30 September 2018; 11:09 (Magdalena Jurewicz-Nowak)

See also

12.05.2016

Motyw odbicia w polskiej i francuskiej poezji symbolistycznej

Ukryte w zwierciadle. Motyw odbicia w polskiej i francuskiej poezji symbolicznej.

20.02.2016

Metamorfoza jako doświadczenie granic: Warianty motywu przemiany w małych formach współczesnej prozy europejskiej (José Maria Merino, Natasza Goerke, Bernardo Atxaga, Dino Buzzati)

Promotorami pracy byli:  prof. dr hab. Grażyna  Irena  Borkowska  i prof. dr hab.  Tomás  Albaladejo Mayordomo 

16.10.2016

Z problematyki cyberpunku. Literatura - kultura - sztuka

Podstawową motywacją, przyświecającą w pracy nad tematem Z problematyki cyberpunku. Literatury - sztuki - kultury, było przekonanie o randze problemów ewokowanych przez kulturę cyberpunkową. Zainteresowanie, jakim cyberpunk od lat cieszy się wśród twórców fantastyki naukowej, zaowocowało w obcojęzycznym (głównie anglosaskim) nurcie pracami teoretyczno- i krytycznoliterackimi o różnej wartości merytorycznej. Co więcej: w rodzimej refleksji naukowej jest to nadal obszar badawczy słabo rozpoznany; właściwie poświęcona mu została dotychczas, prócz nielicznych szkiców (autorstwa m.in. Tomasza Smejlisa), jedynie monografia Sebastiana Jakuba Konefała Corpus futuri. Literackie i filmowe wizerunki postludzi (Gdańsk 2013). Podczas lektury owych, głównie anglojęzycznych prac, miałem wrażenie niewystarczalności, trudno bowiem znaleźć w nich odpowiedzi na wiele pytań, zwłaszcza związanych ze społecznymi aspektami istnienia cyberpunku. Konfrontacja lekturowej praktyki z interpretacjami sugerowanymi przez badaczy kultury budziła u mnie zastrzeżenia natury merytorycznej nierzadko na tyle poważne, że postanowiłem zaproponować własne odczytania tekstów kultury cyberpunkowej. W innych wypadkach zgoda na lekturowe interpretacje znawców tematu domagała się potwierdzenia ustaleń w różnych utworach, by w tym wyrazistszy sposób wybrzmiały stawiane przez nich tezy. Ponieważ obszerność problematyki, jaką można byłoby poruszyć w związku z kulturą cyberpunkową, powodowałaby chaos i utrudniała ogarnięcie całości, wybrałem spójny, a zarazem na tyle wąski zakres tematyczny, by owego chaosu uniknąć. Z tego względu koncentruję się jedynie na wybranym aspekcie zagadnienia ewokowanego przez cyberpunk, tj. jego obecności w fantastyce. Uczyniłem to, sięgając do formuły hasłowej, uporządkowującej omawiane tekstu kultury, w przekonaniu, że zaproponowany układ pozwala na bardziej reprezentatywny dobór problematyki. Uporządkowanie alfabetyczne sprawiło, że pokrewne sobie kręgi problemów rozdzielone zostają hasłami „osobnymi” lub należącymi do innych grup zagadnień; stąd konieczność opatrywania każdej z całostek odnośnikami [(*)] do innych haseł. Intencjonalnie mają one ułatwić orientację w pokrewnych kwestiach bądź umożliwić szybszego odnalezienie właściwego kontekstu.

20.02.2016

Intymne tematy wyobraźni w dramatach Juliusza Słowackiego

Rozprawa poświęcona jest twórczości Juliusza Słowackiego. Przedmiotem badania są w szczególności dramaty romantycznego poety, począwszy od pierwszego - "Mindowe", poprzez znane i popularne - "Kordian", "Balladyna" aż do jednego z ostatnich - "Zawiszy Czarnego".

We use cookie files to make the use of our website more convenient for our users. If you do not wish cookie files to be saved on your hard drive, please change the settings of your browser. Read about our cookie policy.