Artykuł / wywiad
Powstaje Słownik biobibliograficzny tłumaczy literatury
13 marca 2018 roku w Instytucie Badań Literackich PAN odbyło się spotkanie inauguracyjne Komitetu Naukowego cyfrowego słownika biobibliograficznego tłumaczy literatury. Zachęcamy do lektury wywiadu z autorką i koordynatorką inicjatywy, dr hab. Ewą Kołodziejczyk z IBL PAN.
Skąd pomysł na słownik tłumaczy?
Myśl ta pojawiła się już parę lat temu, gdy na seminarium magisterskim na lingwistyce stosowanej na UW rozmawialiśmy o nowych kierunkach w przekładoznawstwie i każdy miał zreferować wybrany artykuł. Zainteresował mnie wtedy tekst Andrew Chestermana, kluczowy dla studiów nad tłumaczami. W połowie 2015 roku przystąpiłam do konkursu na stanowisko naukowe w IBL PAN i zostałam przyjęta do Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej. W Pracowni, w której przez dekady powstawały słowniki pisarzy i badaczy literatury, ten pomysł na przyszły projekt badawczy bardzo się spodobał. Zyskał także akceptację Dyrekcji Instytutu i wiosną 2017 został wprowadzony do planu naukowego.
Jak ma wyglądać słownik tłumaczy?
Jego koncepcja nadal powstaje w porozumieniu ze środowiskiem tłumaczy i historyków literatury, dlatego powołany został Komitet Naukowy, z którym konsultujemy nasze zamierzenia. Taka rozległa perspektywa jest konieczna, ponieważ słownik ma objąć dzieje naszego piśmiennictwa od momentu powstania języków wernakularnych aż do dzisiaj. W obrębie całej historii literatury chcemy tworzyć dwujęzyczne słowniki tłumaczy literatury obcej w Polsce i literatury polskiej za granicą w wybranych parach językowych. To zadanie na dziesięciolecia i dla kolejnych pokoleń badaczy. Ale już powołaliśmy w IBL PAN zespół specjalistów, który we współpracy z dokumentalistami będzie opracowywał metodologię opisu sylwetek i dokonań tłumaczy w różnych epokach.
Problemów wydaje się sporo…
Dostrzegamy ich bardzo wiele, a nie widzimy jeszcze wszystkich. Na przykład definicja literackości i przekładu w różnych epokach, tłumaczenia rzekomego, plagiatu, przekładu zapośredniczonego były tematami pierwszego posiedzenia Komitetu Naukowego. Nieuchronnie dochodzimy też do zagadnienia archiwum tłumacza, genetycznych badań nad przekładem, które mnie osobiście bardzo interesują. Miałam przygotowywać call for papers w zakresie badań genetycznych nad przekładem dla „Przekładańca” i na konferencji w Lizbonie rozmawiałam z Chiarą Montini i Jeremy Mundayem o możliwości pozyskania ich artykułów do numeru monograficznego. Z powodu prac nad słownikiem tłumaczy zrezygnowałam z tego planu. W każdym razie: na etapie przygotowawczym próbujemy skatalogować i wstępnie rozpoznać problemy powstające przy próbie opisu sylwetki tłumacza i jego dorobku, w czym badania archiwalne są niewątpliwie wielką pomocą. Spodziewamy się także pojawienia się licznych pytań i wątpliwości, które jeszcze się nam nie nasunęły, ponieważ nie przystąpiliśmy do opracowania słownika w pierwszej parze językowej.
Jaką literaturę obejmie pierwszy słownik?
W pierwszej kolejności chcemy rozpoznać terytoria przygraniczne i stworzyć słowniki literatur sąsiedzkich oraz tych krajów, z którymi Rzeczpospolita miała najintensywniejsze kontakty kulturowe. W przypadku każdej literatury trzeba zawiązać zespół współpracowników z kraju docelowego (biogramy tłumaczy będą w języku polskim i obcym), a to wymaga czasu i sporego wysiłku. Profesor Jerzy Snopek z IBL – hungarysta, tłumacz, znawca kultury węgierskiej zechciał włączyć się w nasze prace i będzie ambasadorem pierwszego tomu słownika tłumaczy.
Słownik powstanie w wersji cyfrowej. Jak będzie ona wyglądała?
Za tę stronę przedsięwzięcia odpowiada zespół Nowej Panoramy Literatury Polskiej, która stanie się naszym środowiskiem cyfrowym. Aktualnie stworzył on kolekcję pilotażową słownika. Znalazło się w niej dwadzieścia haseł próbnych opracowanych w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej na podstawie słowników Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, t. 1-10 oraz Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku, t. 1-3. Jest ona dostępna pod adresem: http://nplp.pl/kolekcja/slownik-tlumaczy/.
Łącznie w obu słownikach są setki haseł tłumaczy XX i XXI wieku, ale wybrałyśmy dwadzieścia najbardziej, naszym zdaniem, reprezentatywnych jako materiał roboczy dla Komitetu Naukowego. Zbieramy opinie na temat tej kolekcji, pytając także, według jakich kryteriów użytkownicy słownika chcieliby przeszukiwać słownik w specjalnej bazie, która ma powstawać równolegle z hasłami.
Czy będzie ona przypominać istniejący już szwedzki słownik tłumaczy lub ten, który powstaje w Niemczech?
Nie, z wielu powodów zdecydowanie nie. Słownik szwedzki powstawał kilka lat temu, a w humanistyce cyfrowej zmiany zachodzą bardzo szybko. Podstawową jego wadą jest to, że nie da się go przeszukiwać w obrębie pojedynczego hasła. Jest bazą tekstową, z której nie da się korzystać inaczej jak tylko poprzez linearną lekturę haseł w poszukiwaniu interesującej informacji. Trzeba jednak oddać sprawiedliwość Szwedom, będących pionierami tego przedsięwzięcia. Słownik tłumaczy, nad którym rozpoczynamy pracę w Instytucie Badań Literackich, ma szansę spełnić podobną rolę w Polsce.
Dziękujemy za rozmowę.
Informacje
Główne kierunki zainteresowań naukowych:
- literatura polska XX wieku,
- komparatystyka literacka,
- studia polskie w USA,
- dokumentacja przekładu literackiego.
Wykształcenie:
2016 – magister lingwistyki stosowanej w zakresie tłumaczenia; specjalność język angielski (dyplom z wyróżnieniem) w Instytucie Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie pracy Translation of Culture-bound Terms in Beautiful Twentysomethings by Marek Hłasko. Promotor: dr Agnieszka Biernacka. Recenzent: prof. dr hab. Małgorzata Tryuk.
2016 – doktor habilitowany w dziedzinie literaturoznawstwo na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na podstawie monografii Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza, Warszawa 2015. Recenzenci w przewodzie: prof. dr hab. Małgorzata Czermińska (UG), dr hab. Joanna Zach (UJ), prof. dr hab. Marian Kisiel (UŚ).
2005 – doktor nauk humanistycznych w dziedzinie literaturoznawstwo polskie w Instytucie Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na podstawie rozprawy Światopogląd poetycki Józefa Czechowicza wobec modernizmu europejskiego. Promotor: prof. dr hab. Marian Stala. Recenzenci: prof. dr hab. Jacek Petelenz-Łukasiewicz (UWr), prof. dr hab. Aleksander Fiut (UJ).
2000 – magister filologii polskiej; specjalność nauczycielska (dyplom z wyróżnieniem) w Instytucie Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na podstawie pracy Głos pośród głosów. "O Trzech zimach" Czesława Miłosza. Promotor: prof. dr hab. Marian Stala. Recenzent: prof. dr hab. Ryszard Nycz.
1996–2000 – stypendystka Collegium Invisibile. Tutorzy: prof. dr hab. Jan Błoński, prof. dr hab. Ryszard Nycz.
PUBLIKACJE:
1. Książki:
- Czesław Miłosz in Postwar America. Translation M. Janowski. De Gruyter Open 2020. Plik w otwartym dostępie: Zob. link.
- Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2015.
- Czechowicz – najwyżej piękno. Światopogląd poetycki wobec modernizmu literackiego. Kraków: Universitas 2006.
2. Artykuły:
w monografiach naukowych:
-
Czesław Miłosz o Nowym Jorku. W: "Odcisk palca – rozległy labirynt". Prace ofiarowane Profesorowi Wojciechowi Ligęzie na jubileusz siedemdziesięciolecia. Pod red. M. Antoniuka i D. Siwor. Kraków 2021.
-
Z archiwów Kontynentów Czesława Miłosza. W: Przed i po. Czesław Miłosz. Pod red. J. Olejniczaka. Kraków 2021.
-
Czesław Miłosz’s Genetic Dossier in Translation of Negro Spirituals. W: Genetic Translation Studies. Conflict and Collaboration in Liminal Spaces. Ed. by A. Nunes, J. Moura and M. Pacheco Pinto. Bloomsbury Academic 2021.
-
Dantejskie tło "Traktatu moralnego". Rekonesans. W: Religijność Miłosza. Pod red. Z. Kaźmierczyka przy współpracy K. Wojan. Gdańsk 2020.
-
"I Have Always Aspired to a More Spacious Form". Czesław Miłosz’s Reflection on Poetic Genre in American Exile. W: Poem Unlimited. New Perspectives on Poetry and Genre. Ed. by D. Kerler, T. Müller, Walter de Gruyter, Anglia Book Series 63, 2019.
-
Amerykańskie laboratorium Anny Frajlich. W: "Tu jestem / zamieszkuję własne życie". Studia i szkice o twórczości Anny Frajlich. Pod red. W. Ligęzy, J. Pasterskiej. Kraków 2018.
-
Palimpsestowy charakter "Zegarów" Wacława Rolicza-Liedera. W: Poezja Wacława Rolicza-Liedera. Pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, U.M. Pilch, M. Stali. Kraków 2017.
-
Mesjański witalizm Brunona Schulza. W: Młodopolski witalizm. Modernistyczne witalizmy. Pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel i U.M. Pilch. Kraków 2016.
-
Czesław Miłosz o emigracji polskiej w cyklu "Życie w USA". W: Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice. Seria druga. Pod red. B. Szałasty-Rogowskiej. Katowice 2016.
-
Spory transoceaniczne. Czesław Miłosz w dyskusjach literackich w latach 1946–1950. W: Paryż – Londyn – Monachium – Nowy Jork. Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej. Tom II. Pod red. V. Wejs-Milewskiej i E. Rogalewskiej. Białystok 2016.
-
Czesław Miłosz w biuletynie "Poland of Today". W: Od New Orleans do Mississauga. Polscy pisarze w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie po II wojnie światowej (najnowsze badania). Pod red. B. Dorosz. Warszawa 2015.
-
Czesław Miłosz w powojennym Nowym Jorku. W: Nowe poetyki miejskie. Z problematyki urbanistycznej w literaturze XX i XXI wieku. Pod red. M. Roszczynialskiej i K. Wądolny-Tatar. Kraków 2015.
-
Gwiazda Czechowicza. W: Józef Czechowicz. Poeta – Prozaik – Krytyk – Tłumacz. Pod red. A. Niewiadomskiego i A. Wójtowicza. Lublin 2015.
-
Czechowicz, Przybyszewski i Genezis z Ducha. W: Przybyszewski. Rewizje i filiacje. Pod red. G. Matuszek. Kraków 2015.
-
Śnieg spadnie i zasypie wszystko. O bieli i śniegu w poezji Marcina Świetlickiego. W: Sacrum na nowo poszukiwane. O literaturze polskiej po 1989 roku. Pod red. M. Ołdakowskiej-Kuflowej i L. Giemzy. Lublin 2015.
-
Fonosfera "Sadu rozstajnego". W: Stulecie "Sadu rozstajnego". Pod red. U. M. Pilch i M. Stali. Kraków 2014.
-
Miłosz i Czechowicz w dziejach recepcji awangardy. W: Miłosz – Czechowicz. Lektury paralelne. Pod red. A. Tyszczyka, U. Wieczorek i A. Zińczuk. Lublin 2011.
-
Po, czyli przed. Miłoszowskie tematy do odstąpienia. Uwagi o miłoszologii po 2004 roku. W: Po Miłoszu. Pod red. M. Bieleckiego, W. Browarnego i J. Orskiej. Kraków 2011.
-
Amerykańskie źródła Rodzinnej Europy Czesława Miłosza. W: Czesława Miłosza "północna strona". Pod red. M. Czermińskiej i K. Szalewskiej. Gdańsk 2011.
-
Pęknięcia i szwy. O poezji Marzanny Bogumiły Kielar. W: Cielesność w polskiej poezji najnowszej. Pod red. T. Cieślaka i K. Pietrych, Łódź 2010.
-
Przedmowa do: J. Lechoń: Aut Caesar aut nihil. Warszawa 2007.
-
Józef Czechowicz, "Kamena" i literatura krajów sąsiadujących. W: Nie tylko Wschód. Recepcja literatur obcych w czasopismach polskich XX wieku. Pod red. A. Zawiszewskiej i A. Borkowskiej, Toruń–Szczecin–Łask 2007.
w czasopismach recenzowanych:
- The Image of the United States in the Published Correspondence of Czesław Miłosz Written Between 1945 and 1950. "Tematy i Konteksty" Special Issue in English 2021 No. 1.
- "Ale cóż ma począć poeta, jeśli nie może wyrażać litości i grozy?" Korespondencja Czesława Miłosza i Anny Kowalskiej z lat 1948–1950. "Teksty Drugie" 2019 nr 3.
- Drogi ku wzajemności. [Recenzja książki Marka Bernackiego Miłosz. Spotkania, Bielsko-Biała 2018]. "Konteksty Kultury" 2018 Tom 15, z. 3.
- Selected Problems in Translation of Culture-bound Terms in Beautiful Twentysomethings by Marek Hłasko. "Tematy i Konteksty" 2018 nr 8.
- Amerykańskie laboratorium Anny Frajlich. W: "Tu jestem / zamieszkuję własne życie". Studia i szkice o twórczości Anny Frajlich. Pod red. W. Ligęzy, J. Pasterskiej. Kraków 2018.
- "W literaturze polskiej odkrywają głęboką wiedzę o świecie…" O studiach polskich na Columbia University. Z Anną Frajlich rozmawia Ewa Kołodziejczyk. "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica" 2017 nr 2 (40).
- Czesław Miłosz's Migrant Perspective in Native Realm. "Open Cultural Studies" 2017 no. 1 (Special Issue: Translation and Migration, ed. by Ewa Kołodziejczyk)
- Czesław Miłosz's American Experience in Światło dzienne (Daylight). "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica" T. 38 (2016) no. 8.
- Gdy Miłosz i Masłowska wsiadają do metra. "Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica". Pod red. K. Wądolny-Tatar. Kraków 2013 nr 1.
- Ukryte źródła. Czesław Miłosz i Henry Miller. "Przegląd Humanistyczny" 2013 nr 3.
- Światło dzienne i doświadczenie amerykańskie Czesława Miłosza. "Folia Litteraria Polonica" 2013, z. 3.
- Amerykańskie abecadło Czesława Miłosza. "Przekładaniec" nr 25/11, Kraków 2012.
- Obraz Ameryki w opublikowanej korespondencji Czesława Miłosza z lat 1945–1950. "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Historia Literatury 6. Tematy i Konteksty. Wielka Emigracja – Druga emigracja niepodległościowa – Emigracja końca XX wieku", Rzeszów 2011.
- Czesław Miłosz jako amerykański korespondent prasowy. "Teksty Drugie" 2011 nr 5.
- Poezja w poszukiwaniu intymności. "Teksty Drugie" 2008 nr 3. [Recenzja książki Helen Vendler, Invisible Listeners, Princeton 2005].
- Podróż syna marnotrawnego. O motywie romantycznym w "Trzech zimach" Czesława Miłosza. "Pamiętnik Literacki" 2001, z. 3.
- "Złączeni jednym węzłem dziedziczenia" Powinowactwa "Trzech zim" z poezją Oskara Miłosza. "Ruch Literacki" 2001, z. 2.
Recenzje literackie: "Kresy", "Twórczość", "Miesięcznik Prowincjonalny", "Akcent".
3. Prace edytorskie:
- Czesław Miłosz: Z archiwum. Wybór publicystyki z lat 1945–2004. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2020, ss. 740.
- Czesław Miłosz: Wygnanie i powroty. Publicystyka rozproszona z lat 1951–2004. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2019, t. 1–2, ss. 873 i 1091.
- Czesław Miłosz: W cieniu totalitaryzmów. Publicystyka rozproszona z lat 1945–1951 oraz teksty z okresu II wojny światowej. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2018, ss. 893.
- "Jestem pana starszym kolegą". Niepublikowany list Czesława Miłosza do Marka Hłaski. "Zeszyty Literackie" 2017 nr 140.
- Listy Czesława Miłosza do Karola Kuryluka. Podanie do druku i opracowanie. "Nowa Dekada Krakowska" 2013 nr 3.
- Przypisy do tomu Spiżarnia literacka Czesława Miłosza w edycji Dzieła zebrane przygotowywanej przez Wydawnictwo Literackie i Znak. Kraków 2011.
- Przypisy do edycji Ballady i romanse z przedmową Czesława Miłosza wydanego w serii Lekcje z literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2003.
- Przypisy do tomu Abecadło Czesława Miłosza w edycji Dzieła zebrane przygotowywanej przez Wydawnictwo Literackie i Znak, Kraków 2001.
4. Przekłady naukowe i literackie:
- Czesław Miłosz: Czcząc pamięć wielkich ludzi… W: Czesław Miłosz, Z archiwum: wybór publicystyki z lat 1945–2004. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2020.
- Czesław Miłosz: Współczesna krytyka sztuki w Polsce. W: Czesław Miłosz, Z archiwum: wybór publicystyki z lat 1945–2004. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2020.
- Czesław Miłosz: Lata drugiej wojny światowej. W: Czesław Miłosz, Z archiwum: wybór publicystyki z lat 1945–2004. Zebrali i opracowali pod kierunkiem A. Fiuta M. Antoniuk, S. Bill, K. Jarzyńska, E. Kołodziejczyk, M. Woźniak-Łabieniec. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
- Naomi Segal: Od literatury do piśmienności kulturowej. Wprowadzenie. "Teksty Drugie" 2017 nr 1 [wstęp do tomu zbiorowego From Literature to Cultural Literacy, ed. by N. Segal, D. Koleva, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2014].
Współpraca międzynarodowa:
- 2021 – Udział w programie Erasmus, Centrum Polonistyczne, Uniwersytet Stefana Batorego, Wilno,
- 2017 – Kwerenda grantowa w Beinecke Rare Book and Manuscript Library, Yale University,
- 2013 – Kościuszko Foundation Fellowship, Harriman Institute, Columbia University,
- 2011 – Alexander and Christina Schenker Fellowship, Beinecke Rare Book and Manuscript Library. Yale University.
Udział w projektach badawczych i dokumentacyjnych:
- Grant NPRH "Tłumacze arcydzieł literatury w odrodzonej Rzeczpospolitej. Cyfrowy słownik biobibliograficzny" (2019–). Funkcja w projekcie: kierownik.
- Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku. Cyfrowy słownik biobibliograficzny (2018–). Zob. link. Kierownik: dr Alicja Szałagan (IBL PAN). Funkcja w projekcie: wykonawca.
- Grant IBL.eu (2017–2018).
- Grant NPRH "Anglojęzyczna edycja monografii Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza" (2017–2019)
- Grant NPRH "Wydanie krytyczne rozproszonych oraz niepublikowanych tekstów Czesława Miłosza z lat 1945–2004" (2015–2020). Kierownik: prof. dr hab. Aleksander Fiut (UJ). Funkcja w projekcie: wykonawca.
- Grant NCN "Wątki amerykańskie w twórczości Czesława Miłosza w latach 1945–1953" (2011–2014). Funkcja w projekcie: kierownik.
- Grant promotorski Komitetu Badań Naukowych na realizację projektu "Światopogląd poetycki Józefa Czechowicza" (2003–2005). Kierownik: prof. dr hab. Marian Stala (UJ).
Prace w przygotowaniu:
- Cyfrowy słownik biobibliograficzny tłumaczy literatur obcych w Polsce i literatury polskiej na świecie.
Nagrody:
- 2020 – Nagroda zespołowa I stopnia Rektora Uniwersytetu Łódzkiego za edycję pism rozproszonych Czesława Miłosza.
- 2016 – Nagroda im. Profesora Tadeusza Kotarbińskiego, Pierwszego Rektora Uniwersytetu Łódzkiego (za monografię Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza).
- 2015 – Radomska Nagroda Literacka (w kategorii książka naukowa za monografię Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza).