Narracje o tworzeniu - opowieści artystów. W stronę historii historii tworzenia

Pisarze – a zwłaszcza poeci – najczęściej wolą dawać do zrozumienia, że tworzą w przystępie pięknego szału, pod wpływem ekstatycznej intuicji, toteż zgrozą przejęłaby ich perspektywa wpuszczenia publiczności za scenę, gdzie można by zobaczyć myśl wytężoną i chwiejną w stanie surowym, prawdziwe cele osiągane dopiero w ostatniej chwili, niezliczone błyskawice pomysłów, które nie rozwinęły się w pełni, produkty wyobraźni nierozwinięte całkowicie, ale odrzucone z rozpaczą, jako niemożliwe do przyjęcia, ostrożne selekcje i eliminacje, żmudne kreślenie i dopisywanie . 

Sformułowana w roku 1846 uwaga Edgara Allana Poe identyfikuje jedną z typowych strategii pisarskich – mianowicie strategię ukrywania (przed wzrokiem czytelników) procesu twórczego, strategię chronienia (przed zaciekawieniem krytyków) intymności pisarskiej pracowni. Kultura XIX i XX wieku  zna też postawę dokładnie przeciwstawną – postawę odsłaniania tego wszystkiego, co w teatralnej metaforze Poego wyobrażone zostaje pod figurą zascenia i jego maszynerii. Postawa ta realizuje się rozmaicie, w tym – poprzez budowanie autorskich relacji o twórczych działaniach.

Narracje autopoietyczne (opowieści o własnym tworzeniu) pojawiają się w prywatnej korespondencji, w dziennikach i pamiętnikach, w artykułach i esejach a także w utworach, realizujących „tradycyjne” gatunki literackie, jak powieść czy opowiadanie. Zjawisko tak rozumianego „pisarstwa autopoietycznego” zyskuje wysoką intensywność w dwudziestowiecznym modernizmie, jest też, bez wątpienia, częścią najnowszej, współczesnej nam kultury literackiej. Za sprawą literatury nowoczesnej i ponowoczesnej „narracja autopoietyczna” zyskała wielorakie funkcje, stając się praktyką twórczą, strategią komunikacyjną i promocyjną, może nawet – gatunkiem literackim. We wszystkich tych wymiarach autorskie „pisanie o tworzeniu” posiada swoją historię: sposoby i modele narracji autopoietycznej są historycznie zmienne, podlegają przemianom wraz z całą kulturą literacką, której część stanowią. Ta historia narracji autopoietycznej może być rozmaicie opowiadana.

Wśród proponowanych dotąd konceptualizacji tej problematyki pojawił się również projekt uprawiania „historii historii tworzenia”, a więc badania dziejów autorskich opowieści o akcie twórczym (por. Magdalena Popiel pt. Świat artysty. Modernistyczne estetyki tworzenia 2018). Właśnie ten projekt chcemy poddać pod dyskusję i pod krytyczną próbę realizacji w konferencyjnej debacie. Zapraszamy zatem do refleksji nad (historycznie ulokowanym i warunkowym) fenomenem „opowieści autopoietycznej”. Co istotne, zakres obserwacji chcemy poszerzyć tak, by obejmował nie tylko literaturę, lecz również działania twórcze w polu innych sztuk.

Najogólniejsze pytanie konferencji brzmi: jak zmieniały się (i jak nadal się zmieniają) uwarunkowania i style opowieści, za pomocą których artystki i artyści przedstawiają procesy twórcze.  

Przykładowe obszary problemowe, możliwe do omawiania w konferencyjnych wystąpieniach:

1. Analizy i interpretacje wybranych opowieści o tworzeniu zawartych w dokumentach osobistych, esejach, utworach literackich (omówienia zjawisk słabo rozpoznanych / re-interpretacje zjawisk dotąd opisywanych).

2. Próby ujęć syntetycznych (wskazywanie i opisywanie wątków „historii historii tworzenia”) oraz komparatystycznych (studia porównawcze nad fenomenem narracji autopoietycznej).

3. Poetyki i retoryki narracji autopoietycznych.

4. Narracje autopoietyczne – między faktografią a mityzacją.

5. Artyści jako komentatorzy procesu twórczego innych artystów. Artyści jako teoretycy tworzenia

6. Czy i w jaki sposób „historia historii tworzenia” tworzy warianty kulturowej historii literatury?

7. „Historie tworzenia” pisane przez artystów sztuk plastycznych, wizualnych, artystów teatru i filmu, muzyków etc.

8. Przednowoczesne opowieści o tworzenie, narracje autopoietyczne twórców literatury dawnej.  

W zależności od sytuacji epidemiologicznej, konferencja odbędzie się w trybie stacjonarnym, zdalnym lub mieszanym.

Udział w trybie stacjonarnym będzie wiązał się z opłatą konferencyjną.

Propozycje wystąpień (temat wraz z abstraktem) prosimy nadsyłać na adres mailowy: mateusz.antoniuk@uj.edu.pl do 30.06.2022 roku.

Konferencja jest częścią projektu „Polska kultura tekstotwórczości”, realizowanego przez Pracownię Badań nad Procesem Twórczym w ramach Humanistycznego Konsorcjum Naukowego, stworzonego przez Wydział Polonistyki UJ oraz Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej UAM.

Serdecznie zapraszamy!

Komitet organizacyjny:

prof. dr hab. Magdalena Popiel

dr hab. Mateusz Antoniuk

dr Dominika Niedźwiedź

mgr Kamil Kaczmarek

mgr Maciej Wcisło

PROGRAM WYDARZENIA

Dzień I   24.10.2022
W KRĘGU AUTOPOIESIS – OTWARCIA (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)

• 9.30 – Inauguracja konferencji
• 9.40 – 10.00    Michał Paweł Markowski (University of Illinois Chicago, UJ), Autopoiesis, czyli nowoczesna histeria
• 10.00 – 10.20  Magdalena Rembowska-Płuciennik (IBL PAN), Opowiem ci o tobie. Motywacje użycia narracji drugoosobowej w literaturze fikcjonalnej i niefikcjonalnej
• 10.20 – 10.40  Marek Zaleski (IBL PAN), Plagiat: fortunne przestępstwo?
• 10.40 – 11.00  Magdalena Popiel (UJ), Narracje o tworzeniu, czyli „ciemność i magia”
• 11.00 – 11.30 - dyskusja
• 11.30 – 12.00 przerwa kawowa

OPOWIEŚCI O TWORZENIU – ROMANTYZM   (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)

• 12.00 – 12.20 Maria Prussak (IBL PAN),  Poeta pod presją
• 12.20 – 12.40 Michał Kuziak (UW), Juliusz Słowacki – pierwszy polski pisarz nowoczesny?
• 12.40 – 13.00 Włodzimierz Szturc (UJ), „Ta okropna biel, która sny wróży”. O twarzy i o kartce papieru
• 13.00 – 13.20 Jerzy Borowczyk (UAM), „I znów zaczyna […] / I co napisał, przekryślił!”. Ryszarda Wincentego Berwińskiego utwory bez końca
• 13.20 – 14.00 dyskusja

Sekcja I    PRACOWNIE  MALARZY    (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)          

• 16.00 – 16.20 Piotr Oczko (UJ),  Wyrazić siebie. Kobiece autoportrety z XVI i XVII wieku
• 16.20 – 16.40 Paweł Rodak (UW), Obraz i zapis. Procesy twórcze w dziennikach malarzy                              
• 16.40 – 17.00 Michał Haake (UAM), Jacek Malczewski jako teoretyk sztuki                           
• 17.00 – 17.20 Paweł Bem (IBL PAN), „Sięgając pierwszej przyczyny”? Kilka uwag o wypaczeniu w prezentacji procesu twórczego.
• 17.20 – 18.00 dyskusja             

Sekcja II    DRAMAT  PISANIA  (ul. Gołębia 16, Wydział Polonistyki UJ, sala 42)                                                              

• 16.00 – 16.20 Olena Haleta (Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki), Dramat pisania: listy i rękopisy Lesi Ukrainki jako dowód procesu twórczego                               
• 16.20 – 16.40 Joanna Szewczyk (UJ), Pisanie stratą, pisanie straty. O autopoietyczności narracji żałobnych ostatnich lat                                 
• 16.40 – 17.00 Klaudia Muca (UJ), Emancypacyjna historia tworzenia. Związki działań twórczych i działań na rzecz emancypacji                                 
• 17.00 – 17.20  Anna Piniewska  (UW), „Rzeczywistość się zmienia” – autotematyczne opowieści twórców i twórczyń Teatru 21  
• 17.20 – 18.00 dyskusja             

Dzień II   25.10.2022
PODMIOT I ŚRODOWISKO (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)

• 9.30 – 9.50   Mateusz Antoniuk (UJ), (Somo/Topo) Narracje autopoietyczne: podmiot tworzący (jako ciało w sieci przedmiotów)
• 9.50 – 10.10  Marta Baron-Milian (UŚ), Kolektywy Anatola Sterna
• 10.10 – 10.30  Olga Płaszczewska (UJ), „Chez soi” albo pracownia jako klucz do twórczości w publicystyce literackiej Dwudziestolecia (przypadek Alfreda Jesionowskiego)
• 10.30 – 10.50 Przemysław Kaniecki (UW), Maciej Sieńczyk wśród przyjaciół i wśród przedmiotów
• 10.50 – 11.20 dyskusja
• 11.20 – 12.00 przerwa kawowa

KLASYCY, KLASYCZKI (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)

• 12.00 – 12.20  Adam Dziadek (UŚ), Opowieści autopoietyczne – przypadek Czesława Miłosza
• 12.20 – 12.40  Anna Czabanowska-Wróbel (UJ), „Między komputerem, ołówkiem i maszyną do pisania…”  Adam Zagajewski o własnej twórczości  
• 12.40 – 13.00  Marek Bernacki (ATH), Poetyki i retoryki narracji autopoietycznych Wisławy Szymborskiej - na przykładzie wybranych wierszy noblistki
• 13.00 – 13.20 Iwona Gralewicz-Wolny (UŚ), „Wewnątrz siebie samej”. Praktyka twórcza Olgi Tokarczuk w świetle opowiadania „Szkocki miesiąc” z tomu „Gra na wielu bębenkach”   
• 13.20 – 14.00 dyskusja

Sekcja I   U PROGU MODERNIZMU  (ul. Gołębia 24, Collegium Novum, sala 52)

• 16.00 – 16.20    Piotr Śniedziewski (UAM), Gustave Flaubert i Louise Colet – historia nie tylko miłosna
• 16.20 – 16.40     Lidia Kamińska (UJ), „Palą się moje ręce, wre mój mózg i głowa”. Artysta i afekty, czyli proces twórczy w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera.                            
• 16.40 – 17.00    Krystyna Zabawa (AI), „Poetyckie laboratorium” Maryli Wolskiej i Beaty Obertyńskiej na podstawie ich własnych opowieści o tworzeniu
• 17.00 – 17.20     Kamil Kaczmarek (UJ),  Estetyka subtelności Karola Irzykowskiego                         
• 17.20 – 18.00 dyskusja

Sekcja II   NA SCENIE I ZA SCENĄ  (ul. Gołębia 16, Wydział Polonistyki UJ, sala 42)

• 16.00 – 16.20 Anastasia Nabokina (UJ), „Mitu nie zdradzajcie”. Modernistyczna koncepcja tańca w eksperymentach studia „Heptachor” we wspomnieniach jego założycielki Stefanidy Rudniewej
• 16.20 – 16.40  Sabina Brzozowska (UO), „Teatralne autocharakterystyki” Tadeusza Rittnera (w trzech odsłonach)
• 16.40 – 17.00  Agnieszka Budzyńska-Daca (UW), Aleksandra Łukowska (UW), Proces twórczy w improwizacji teatralnej z perspektywy retorycznej
• 17.00 – 17.20   Magdalena Kuczaba-Flisak (UJ), O micie twórcy – pisarza, tłumacza i ilustratora (na tle kulturowej historii literatury dziecięcej)?
• 17.20 – 18.00 dyskusja

Dzień III  26.10.2022
DWUDZIESTOWIECZNE  ROZWAŻANIA O PROCESIE TWÓRCZYM (ul. Gołębia 16, Wydział Polonistyki UJ, sala 42)

• 9.30 – 9.50   Maciej Nowak (KUL), Zbieranie – rekonstrukcja – zrozumienie. Biografowie o własnym procesie twórczym    
• 9.50 – 10.10  Dominika Niedźwiedź (UJ), Od niechcenia-pisarzem. Narracje autopoietyczne Boya-Żeleńskiego                           
• 10.10 – 10.30  Joanna Gębicz (UJ), Poznać, zrozumieć wyrazić. Wypowiedzi metaliterackie Jarosława Iwaszkiewicza
• 10.30 – 10.50 Magdalena Amroziewicz (UJ), Władysław Sebyła o swoim pisaniu
• 10.50-11.10 Katarzyna Szewczyk-Haake (UAM), „Ubogi Pegaz”. Powojenne i poodwilżowe rozważania nad procesem twórczym w poemacie Artura Marii Swinarskiego „Chagall”
• 11.10 – 11.40 dyskusja
• 11.40 – 12.00 przerwa kawowa

W KRĘGU AUTOPOIESIS – DOMKNIĘCIA  (ul. Gołębia 16, Wydział Polonistyki UJ, sala 42)

• 12.00 – 12.20   Aleksander Sroczyński (UW), Autopoietyczne opowieści Marka Marulicia
• 12.20 – 12.40   Grzegorz Zając (UJ), Kraszewski-powieściopisarz „na ścieżce”… – tylko chciał nią pójść czy rzeczywiście poszedł
• 12.40 – 13.00   Jan Zięba (UJ), Lem wśród poetów (Leśmian, Różewicz Baczyński, Lipska)
• 13.00 – 13.20 Maja Jarnuszkiewicz (UJ), „A może wejść z moją książką w układy” – „Literatura” Wiktora Woroszylskiego jako opowieść o tworzeniu, a zarazem historia twórczości
• 13.20 – 14.00 dyskusja, podsumowanie i zakończenie konferencji

Wydarzenie odbywa się w ramach Humanistycznego Konsorcjum Naukowego Wydziału Polonistyki UJ oraz Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM.