Języki, reprezentacje i przekłady. Spotkanie z dr Katarzyną Ojrzyńską. [NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I ZAANGAŻOWANIE #3]

Rozmawiamy o tym, czym charakteryzują się kulturowe studia o niepełnosprawności i jak wyglądają badania prowadzone w tym obszarze. Zastanawiamy się także, co z dorobku międzynarodowej teorii – na przykład z prac Rosemarie Garland-Thomson – może być szczególnie inspirujące dla analizy polskiej literatury, a jakie podejścia warto poddawać krytycznej refleksji. 

W naszej dyskusji pojawia się wątek języka i terminów dotyczących niepełnosprawności i niesprawności, tworzonych w Polsce, które mogłyby znaleźć szersze zastosowanie. Rozmawiamy także o nowych trendach w literaturze po 2012 roku, o przecięciu studiów o niepełnosprawności z ekokrytyką oraz o potrzebie odzyskiwania pamięci o ofiarach Akcji T4 i znaczeniu tego procesu, a także dyskursów eugenicznych dla współczesnych narracji o niepełnosprawności. 

Dr Katarzyna Ojrzyńska jest anglistką, adiunktką w Zakładzie Angielskiego Dramatu, Teatru i Filmu w Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Łódzkiego. Od kilku lat zajmuje się przede wszystkim kulturowymi studiami nad niepełnosprawnością. W 2020 roku, nakładem wydawnictwa Brill, ukazał się tom Disability and Dissensus: Strategies of Disability Representation and Inclusion in Contemporary Culture, który współredagowała z dr Maciejem Wieczorkiem. Niebawem ukaże się także książka zatytułowana Teatr i niepełnosprawność. Antologia tekstów scenicznych i performatywnych, którą opracowała wraz z Justyną Lipko-Konieczną. Wraz z dr Moniką Kwaśniewską współredagowała serię „Kalekowanie sztuk performatywnych”, publikowaną w latach 2024–2025 w polskim czasopiśmie Didaskalia. Oprócz pisania tekstów akademickich w języku polskim i angielskim tłumaczyła także książki prof. Rosemarie Garland-Thomson, Tobina Siebersa i Eli Clare’a, wydane przez Fundację Teatr 21, z którą regularnie współpracuje. Obecnie przekłada na język polski monografię prof. Alison Kafer Feminist, Queer, Crip oraz, wraz z dr Kateriną Kolarovą, pracuje nad tomem specjalnym czasopisma Text Matter zatytułowanym „Crip and Queer Intimacies”.
 
Rozmowę przeprowadziła dr Magda(lena) Szarota, aktywistka i badaczka, ekspertka w projekcie „Polonistyka zaangażowana”. 
* * * 
Prowadząca: Magdalena Szarota
Realizacja techniczna: Mariola Wilczak
Współpraca: Klaudia Muca-Małek, Ewa Pakalska
 

Seria podcastu „Spotkania Biuletynu”, zatytułowana „Polonistyka zaangażowana”, realizowana jest w ramach projektu „Polonistyka wobec wyzwań współczesnego świata”. Dofinansowano ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa II” (numer projektu: NdS-II/SP/0264/2024/01). 

Strona projektu: https://biuletynpolonistyczny.pl/pl/projects/polonistyka-wobec-wyzwan-wspolczesnego-swiata,1851/details

Intro i outro
Muzyka: Piotr Lakwaj, czyta: Aldona Brycka-Jaskierska
Producent: Torba reportera i podcastera
Identyfikacja wizualna i projekt okładki: Klaudia Węgrzyn
* * *
Zachęcamy do zadawania pytań i dzielenia się przemyśleniami na temat naszego podcastu: biuletyn.polonistyczny@ibl.waw.pl

Lista publikacji wspomnianych lub w inny sposób wykorzystanych w rozmowie:

• Berger, J., 1972. Ways of Seeing. London.
• Błażejowska, K., 2023. Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych. Wołowiec.
• Chudobińska-Zdunik, K., 2024. Ból. Dyplom. W: J. Lipko-Konieczna, K. Ojrzyńska (red.), Teatr i niepełnosprawność. Antologia tekstów scenicznych i performatywnych. Warszawa. [Planowana premiera książki: wrzesień 2025].
• Danielewicz, D., 2020. Droga Jana. Kraków.
• Dziewit-Meller, A., 2016. Góra Tajget. Warszawa.
• Foucault, M., 1993. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa.
• Foucault, M., 2000. Historia narodzin kliniki. Przeł. P. Pieniążek. Warszawa.
• Garland-Thomson, R., 2020a. Gapienie się, czyli o tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym. Przeł. K. Ojrzyńska. Warszawa.
• Garland-Thomson, R., 2020b. Niezwykłe ciała: przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze. Przeł. N. Pamuła. Warszawa.
• Kotas, D., 2020. Pustostany. Warszawa.
• Kotas, D., 2022. Cukry. Warszawa.
• Kotas, D., 2023. Czerwony młoteczek. Warszawa.
• Kowalczyk, M. i Skotarek, A., 2024. Ciało w Ciało z Marylin. W: J. Lipko-Konieczna, K. Ojrzyńska (red.), Teatr i niepełnosprawność. Antologia tekstów scenicznych i performatywnych. Warszawa. [Planowana premiera książki: wrzesień 2025].
• Lipko-Konieczna, J. i Ojrzyńska, K. (red.), 2024. Teatr i niepełnosprawność. Antologia tekstów scenicznych i performatywnych. Warszawa. [Planowana premiera książki: wrzesień 2025].
• Moskal, M., 2021. Emil i my: monolog wielodzietnej matki. Kraków.
• Murek, W., 2019. Fainweinblein. Dramaty. Wołowiec.
• Ojrzyńska, K., 2020. ‘Finding the Galaxy of Disability: Maria Reimann’s Life Writing’, Prace Polonistyczne, 75, s. 211–228.
• Ojrzyńska, K., 2025 (w druku). ‘Remembering the Psychiatric Patients Exterminated in Poland during World War II. The Limitations of the Polish Martyrological Narrative’, History and Memory, 38.
• Reimann, M., 2019. Nie przywitam się z Państwem na ulicy. Szkic o doświadczaniu niepełnosprawności. Wołowiec. Representation, 2015. W: R. Adams, B. Reiss i D. Serlin (red.), Keywords for Disability Studies. New York.
• Siebers, T., 2023. Estetyka niepełnosprawności. Przeł. K. Ojrzyńska. Warszawa.
• Skotarek, A. i Lipko-Konieczna, J., 2024. Nie jestem rośliną. Strumień świadomości. W: J. Lipko-Konieczna, K. Ojrzyńska (red.), Teatr i niepełnosprawność. Antologia tekstów scenicznych i performatywnych. Warszawa. [Planowana premiera książki: wrzesień 2025].
• Snyder, S.L. i Mitchell, D.T., 2000. Narrative Prosthesis: Disability and the Dependencies of Discourse. Ann Arbor.
• Taylor, S., 2021. Bydlęce brzemię. Wyzwolenie osób z niepełnosprawnością i zwierząt. Przeł. K. Makaruk. Warszawa.
• Wiktor, K., 2014. Wołgą przez Afazję. Kraków.

Pozostałe teksty kultury: 

• Chorea, 2014. Vidomi. Reż. J.A. Biedrzycki, M. Paszkiewicz. [online] Dostępne na: https://chorea.com.pl/pl/spektakle/archiwalne/vidomi [Dostęp 22 września 2025].
• Disposable Humanity, 2025. Reż. C. Mitchell. CSM Productions. [online] Dostępne na: https://www.disposablehumanity.com [Dostęp 22 września 2025].
• Snyder, S.L. i Mitchell, D.T., 2001. A World without Bodies. The Disability Roots of Third Reich Eugenics. Brace Yourselves Productions. [online] Dostępne na: https://www.youtube.com/watch?v=vry33t9BWL8 [Dostęp 22 września 2025].
• Teatr 21, 2015. Tisza Be-Aw. Koncepcja: J. Drzewiecki, A. Skwarczyńska, J. Sobczyk. Muzeum Polin. Recenzja: P. Morawski. [online] Dostępne na: https://www.dwutygodnik.com/artykul/6042-bedzie-smierdzial-zgnilym-jajem.html [Dostęp 22 września 2025].