Ludowa historia Polski. Jak i po co pisać dzieje tych, którym odmówiono przeszłości. Idee, strategie, praktyki badawcze

 

Dzisiejsza historiografia głównego nurtu w Polsce koncentruje się na dziejach politycznych i przeszłości elit, marginalizując historię społeczną i doświadczenia klas ludowych. Podobnie czyni narracja historyczna obecna w kulturze popularnej. Dominująca opowieść o historii zatem pomija genealogię 90% populacji naszego kraju. Ma to swoje konsekwencje nie tylko dla obrazu historii, który współtworzy wiedzę, świadomość i symboliczne imaginarium naszego społeczeństwa. Pamięć zbiorowa i świadomość historyczna odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu współczesności. Historyczna legitymizacja demokracji, praw człowieka, praw pracowniczych, praw mniejszości i zdobyczy socjalnych jest jednym z warunków ich umacniania i pogłębiania. Tymczasem wszystkie te zdobycze zawdzięczamy oporowi i walkom klas ludowych, które stały się wielkim nieobecnym obrazu przeszłości, jaki wyłania się z mediów, publikacji, dyskursu polityków i programów edukacyjnych.

 

Potrzebujemy zatem rekonstrukcji dziejów i aktywnej roli historycznej klas podporządkowanych (robotników, chłopów, miejskiej biedoty), oraz grup wykluczonych i dyskryminowanych (kobiet, mniejszości etnicznych, rasowych, seksualnych czy kulturowych). Doświadczenie historyczne podporządkowanych obejmuje zarówno opór przeciw wyzyskowi i zniewoleniu, jak i oddolną kulturę i kontrkulturę. To dzieje kształtowania się społecznych i ekonomicznych struktur solidarności, wspólnotowości oraz różnych form podmiotowości politycznej na poziomie indywidualnym i zbiorowym. To także procesy krystalizacji i rewindykacji tożsamości mniejszościowych. Historia pańszczyźnianych chłopów, robotników przemysłowych, proletariatu miejskiego i wiejskiego, migrantów, kobiet, biedoty, wywłaszczonych – słowem historia ludowa Polski musi zostać dopiero napisana.

Konferencja „Ludowa historia Polski” stanowi zwieńczenie pierwszego sezonu seminarium pod takim samym tytułem, które – wspólnym wysiłkiem polskiej edycji "Le Monde diplomatique" oraz Strefy Wolnosłowej – prowadzimy od listopada 2018 r. w Teatrze Powszechnym. Temat konferencji został jednak zawężony do problematyki metodologii; pytanie o to, w jaki sposób należy pisać historię ludową, jest bowiem od kilku dekad ważną kwestią obecną w wielu dyscyplinach naukowych. Oprócz historyczek i historyków, próbują na nie odpowiadać, badaczki i badacze związani z – inspirowanymi studiami postkolonialnymi – kulturoznawstwem, historią literatury i sztuki, filozofią i etnologią. Celem konferencji jest zebranie wyników badań prowadzonych przez rozproszone autorki i autorów na temat różnych aspektów historii klas ludowych w Polsce. W ten sposób chcemy przyczynić się do zainicjowania szerszej debaty na temat historii społecznej i budowy środowiska, które tę debatę będzie rozwijało. Konferencja będzie okazją do spotkania przedstawiciel(i)ek różnych dyscyplin i stworzenia platformy dialogu oraz współpracy interdyscyplinarnej, która jest szczególnie potrzebna w badaniach nad grupami podporządkowanymi.

Organizatorzy:
Le Monde diplomatique – edycja polska / Instytut Wydawniczy Książka i Prasa
Strefa Wolnosłowa
Instytut Badań Literackich PAN
Wsparcie:
Fundacja im. Róży Luksemburg

---

Plan konferencji:

11.30-11. 45 - Przywitanie
11.45-13.45 - Sesja I

• Dr hab. Adam Leszczyński (Instytut Studiów Politycznych PAN) – Czy "historia ludowa" może być naukowa? Spór o metodologię
• Dr Maria Kobielska (Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci UJ) – Muzeum ludowej historii Polski. Sytuacja bieżąca i kuratorskie sny
• Dr Jan Wasiewicz (Uniwersytet Artystyczny Poznań) – „Metachłopska postpamięć – antykwaryczna, krytyczna czy monumentalna? Prawda, sprawiedliwość, solidarność

13.50-15.50 - Sesja II

• Dr Michał Rauszer (Instytut Interdyscyplinarnych badań nad Kulturą Wydział Pedagogiczny UW) – Folk lore czy folk war? Kultura ludowa i opór
• Prof. Tomasz Wiślicz (Instytut Historii PAN) – Chłopska historia między doświadczeniem jednostki a tożsamością grupową
• Dr Dobrochna Kałwa (Instytut Historii UW) – Laboratorium historii ludowej – o pewnym źródle, sprawczości kobiet wiejskich i autoetnograficznej perspektywie badaczki

15.50-16.30 Przerwa obiadowa

16.30-18.30 - Sesja III

• Dr Katarzyna Czeczot (Instytut Badań Literackich PAN) – Jak jest możliwa feministyczna historia ludowa?
• Dr Michał Pospiszyl (Instytut Studiów Politycznych PAN) – Czy rośliny mogą wywołać rewolucje? Sojusze międzygatunkowe w historiach ludowych
• Dr Ivan Peshkov (Centrum Badań Środkowoazjatyckich UAM) – Kiedy podporządkowani inni przestali mówić? Metamorfozy postkolonializmu i subaltern studies a badania nad ludową historią Polski

18.30-20.30 Sesja IV

• Marta Madejska (Centrum Muzeologiczne. Muzeum Sztuki w Łodzi) – Historia ludowa pomiędzy kwerendą archiwalną, pracą redakcyjną a literaturą (non)fiction. Potyczki, zguby, zyski i straty
• Dr Piotr Laskowski (Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW) – Żydowska ludowa historia Polski
• Dr Monika Piotrowska-Marchewa (Instytut Historii UWr) – Nauczycielki ludowe i fenomen edukacji oddolnej w końcu XIX i pierwszej połowie XX wieku w Polsce

Prowadzenie: Przemysław Wielgosz ("Le Monde diplomatique" – edycja polska)