Czesław Jankowski (1857–1929) – między "tutejszością" a europejskością

z

Uczestnicy w sali obrad

z

W zaułku Centrum Polonistycznego (w poszukiwaniu zaułków twórczych Czesława Jankowskiego)

z

Cmentarz na Rossie. Przy grobie Czesława Jankowskiego

Wilno, 28–30 września 2017

Koniec września stał się dla literaturoznawców, historyków, etnografów, językoznawców i lituanistów z polskich ośrodków naukowych oraz Uniwersytetu Wileńskiego okazją do naukowego spotkania w Wilnie. Mury Wydziału Filologicznego Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego gościły badaczy z różnych ośrodków, którzy przyjechali, żeby poddać namysłowi i refleksji biografię intelektualną oraz wielopostaciowy dorobek twórczy Czesława Jankowskiego. Postaci nietuzinkowej – poety, felietonisty, dziennikarza, tłumacza, krytyka literackiego, wytrawnego znawcy teatru, malarza amatora, podróżnika, nieprofesjonalnego historyka idei i politologa, mieszkańca Warszawy, Krakowa, bywalca europejskich miast, postaci zasłużonej dla Wilna, założyciela Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i bacznego rejestratora tutejszych zjawisk artystycznych, kulturalnych, społecznych i politycznych przełomu XIX i XX wieku oraz wileńskiego międzywojnia.

Sesja naukowa została zorganizowana przez Wydział Filologiczny Centrum Polonistycznego Uniwersytetu Wileńskiego w dniach 28–30 września 2017 roku. W skład Komitetu Naukowego weszli: prof. dr hab. Tadeusz Bujnicki (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Radosław Okulicz–Kozaryn (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) oraz dr hab. Paweł Bukowiec (Uniwersytet Jagielloński). Komitet Organizacyjny stanowili: doc. dr Irena Fedorowicz (przewodnicząca), dr Teresa Dalecka, doc. dr Mirosław Dawlewicz, dr Kinga Geben oraz dr Regina Jakubenas (sekretarz). Konferencja została dofinansowana w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą.

Międzynarodowe spotkanie naukowe otworzyła Ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska, która podkreśliła znaczenie międzyinstytucjonalnych i międzynarodowych więzi łączących środowisko badaczy, którzy spotkali się, żeby dokonać nowej lektury dorobku Czesława Jankowskiego, i wskazała na wagę jubileuszowego spotkania (160. rocznicę urodzin poety). Gości i prelegentów przywitała również Prodziekan Wydziału Filologicznego dr Nijolė Juchnevičienė, która wyraziła nadzieję na wspólne poszukiwania tropów literackich, intelektualnych i biograficznych zasłużonego wilnianina i podróżnika europejskich miast, a także na burzliwą i twórczą dyskusję wokół twórczości Jankowskiego. Dwudniowe obrady przyniosły niebagatelne rozstrzygnięcia naukowe, a intelektualny ferment i żywe dyskusje przyczyniły się do nowych odczytań Jankowskiego. Sięgnięcie zarówno po dorobek dobrze rozpoznany i opisany w literaturoznawstwie, zwłaszcza dzięki monografii autorstwa Ireny Fedorowicz W służbie ziemi ojczystej. Czesław Jankowski w życiu kulturalnym Wilna lat 1905-1929 (2005), jak i po teksty mniej znane bądź zapoznane – sprzyjało naukowemu „budowaniu” na nowo niejednoznacznej i wielowymiarowej sylwetki poety, felietonisty, historyka kultury i dziennikarza. Zastosowane różnorodne klucze interpretacyjne ujawniły konieczność rewizji w badaniach nad Jankowskim z różnych perspektyw badawczych – dokumentacyjnej, intymistycznej, historiograficznej, ideologicznej, antropologicznej, medioznawczej, etnograficznej, muzykologicznej, teatrologicznej, estetycznej i językoznawczej. Wystąpienia poszczególnych badaczy oświetlały wielopostaciowy dorobek twórczy i intelektualny autora Z notatek turysty oraz pokazywały różne możliwości badawczego namysłu nad spuścizną poety.

Grażyna Borkowska (Instytut Badań Literackich PAN), odwołując się do metody porównawczej Plutarcha, poddała namysłowi biografię intelektualną, intymistykę, myśl ideologiczną Czesława Jankowskiego i Michała Römera, a w konsekwencji oceniła wybory życiowe wileńskich obserwatorów wyobraźni i życia społecznego. Badaczka wskazywała na znaczenie nuty nostalgicznej w dorobku Jankowskiego, jego przywiązanie do dziedzictwa kultury materialnej i podkreśliła, że felietonista wskazywał na większą trwałość rzeczy niż ludzi. Badaczka pokazywała, w jaki sposób turysta oświecony szuka rozbudzenia emocji i próbuje je okiełznać w różnych typach wypowiedzi literackich, kiedy ma świadomość, że doświadczając rzeczywistości i pisząc o niej, kieruje się nie tyle zdobyciem wiedzy o świecie, ile siłą wrażeń w jego poznawaniu. Określiła specyfikę reportażu historycznego i form „wiotkich” (formuła z przywołanego listu Czesława Jankowskiego do Erazma Piltza) tego pisarstwa. Pokazywała Jankowskiego jako dziennikarza, edytora źródeł, ale nade wszystko felietonistę. W dalszej części wystąpienia zwracała uwagę na różne odmiany krajowości i nacjonalizmu w myśleniu Jankowskiego i wskazywała na to, że mówiąc o nacjonalizmie w ujęciu Jankowskiego, należy brać pod uwagę dostrzeżone przez niego dwie strony tego zjawiska: nacjonalizm litewski (lęk przed Polską) i nacjonalizm polski (endecki lęk przed Litwinami). Badaczka podkreśliła, że Jankowski zmieniał sprzymierzeńców idei odrodzenia i nie trzymał się idei krajowości. Z kolei Michał Römer opowiadał się za wielokulturowością i przyjaźnią z przedstawicielami różnych etnosów. Wyjątkowość ziem kresowych skutkowała w jego myśleniu pytaniem nie o to, czy zwycięży Polak, Litwin czy Żyd, ale czy zwycięży nacjonalizm, klerykalizm, reakcja czy świadoma swych potrzeb demokracja. Badaczka podkreśliła, że te problemy stają się kluczowe w jego pisarstwie. Na podstawie lektury korespondencji Grażyna Borkowska zdiagnozowała tekstową postawę samego Römera i gatunku, który uprawiał – i określiła ją jako publicystykę szczerości, która nie ukrywa niczego, nie dąży do zwięzłości i „nie baczy na cieniowanie”. Tadeusz Bujnicki (Uniwersytet Warszawski) w imieniu swoim oraz współautora wystąpienia – etnografa Andrzeja Rataja – przedstawił próby lektury twórczości Henryka Sienkiewicza w historyczno- i krytycznoliterackim dorobku Czesława Jankowskiego. Badacz rozpoczął swoje wystąpienie od tekstu Jankowskiego drukowanego na łamach warszawskiego „Sfinksa”, poświęconego pamięci Sienkiewicza, w którym zasadniczą rolę odgrywała znajomość fizjonomii pisarza – „skończenie pięknego mężczyzny”. Badacz wskazał na swoiste wyróżniki kompozycyjne tego tekstu i dominanty problemowe. Dowartościował przede wszystkim technikę fizjonomicznego obrazowania postaci Sienkiewicza przez Jankowskiego, która miała na celu umieszczenie cech wyglądu Sienkiewicza w myśl harmonii klasycznej. Sienkiewicz pod piórem Jankowskiego jawi się bowiem jak heros z rzeźby helleńskiej, a wizerunek ten spełnia wymagania ideału kalos kagatos. Badacz celowo uczynił ten tekst przedmiotem wstępu, ponieważ stwierdził, że taki typ obrazowania jest wyjątkowy, ale nie jedyny w ocenie Sienkiewicza przez Jankowskiego. Przypomniał, że istnieje grupa dwudziestu tekstów poświęconych Sienkiewiczowi (od drobnych notatek do syntetycznych esejów o różnym nastawieniu krytycznym) i nie są to tylko apologetyczne portrety noblisty. Prelegent pokazał Jankowskiego jako krytycznego czytelnika dzieł Sienkiewicza, ponieważ takim pokazywały go krytycznoliterackie szkice i eseje drukowane na łamach petersburskiego „Kraju”, wileńskiego „Słowa” i „Kuriera Wileńskiego”.

Magdalena Rudkowska (Instytut Badań Literackich PAN), wychodząc od tekstu Czesława Jankowskiego poświęconego willi Józefa Ignacego Kraszewskiego, pokazywała możliwości interpretacyjne i klucze badawcze pozwalające na sytuowanie obu sylwetek literackich w przestrzeni podobnych pytań o naturę poznania rzeczywistości i sposoby jej opowiedzenia. Badaczka rozpoczęła swój wywód od stwierdzenia, że kiedy Jankowski w 1884 roku odbył podróż do Drezna i zwiedzał mieszkanie Kraszewskiego, nestor literatury polskiej był wówczas w magdeburskim więzieniu. Jankowski w związku z tym zwiedzał muzeum pisarza podwójnie zamkniętego – w więzieniu i historii. W dalszej części wystąpienia prelegentka poddała analizie porównawczej wybrane teksty obu pisarzy. Zauważyła, że Pieśni Litwina Jankowskiego nie mają dramatyzmu historii, jak Anafielas Kraszewskiego (choć dzieli te teksty 40 lat). Znawczyni twórczości Kraszewskiego i monografistka problemów rosyjskości w dorobku autora Dziecięcia Starego Miasta dowodziła, że Pieśni Litwina stają się ogniwem między romantyzmem a modernistycznym sensualizmem. Duży nacisk położyła na sposoby obrazowania natury żywej w twórczości autora Dębów i autora Anafielas. Dostrzegła, że żywiołem podmiotowości Jankowskiego jest nowoczesność i mobilność turysty. Wnioski z dotychczasowych analiz skłoniły Magdalenę Rudkowską do niezwykle ważnej konstatacji mówiącej o tym, że w sposobie widzenia świata u obu pisarzy nie ma natury martwej, ale jest wiecznie żywa i stająca się natura naturans, wpisana w puls osoby i w ten sposób dopełniająca charakter zbiorowości. Wykorzystując narzędzia „szkoły symbolistycznej” i klucz interpretacyjny Carla Gustawa Junga, badaczka podkreśliła, że drzewo – niezwykle ważna i symboliczna figura tekstowa dla Kraszewskiego i Jankowskiego – jest człekokształtne i mediuje między życiem a śmiercią. Jankowski w wystąpieniu Magdaleny Rudkowskiej pokazany został jako ten, którego idiomem jest protomodernistyczna wrażliwość. Ryszard Gaidis (Uniwersytet Wileński) pokazywał nieoczywistości wynikające z rozumienia kwestii „tutejszości” w publicystyce wileńskich krajowców. Porównawczość różnorodnych struktur problemowych, światopoglądowych, historiograficznych, ideowych i kompozycyjnych omawianej publicystyki uświadomiła słuchaczom nieostrość problemową wynikającą ze zmiany punktów widzenia swojskości, osobności, obcości, kresowości. Badacz za Abramowiczem dowodził, dlaczego termin „tutejszość” nie jest wyznacznikiem narodowości i jakie konsekwencje kulturowo-etniczno-ideologiczne wynikają z takiego ujęcia problemu. Joanna Januszewska-Jurkiewicz (Uniwersytet Śląski w Katowicach) mówiła o litewskim szlaku Bonapartego w 1812 roku w dorobku Jankowskiego i napoleońskich fascynacjach pisarza. Wystąpienie, wzbogacone multimedialną prezentacją, miało na celu prześledzenie deskrypcji „napoleońskich” w twórczości autora Z dnia na dzień. Historyczka podkreślała wielowymiarowe odwołania do postaci Napoleona, nieustanne powroty Jankowskiego do tematu wojen napoleońskich i wiązała obecność postaci boga wojny w tekstach publicystycznych, studiach historycznych i antropologicznych z refleksją Jankowskiego na temat niepodległości. Badaczka uświadomiła wagę tematu insurekcyjnego w dorobku autora Z czeczotkowej szkatułki. Odgłosów ginącego świata.

Dawid Maria Osiński (Uniwersytet Warszawski) pytał o rozumienie przez Jankowskiego relacji między lokalnością a europejskością ze względu na sposoby funkcjonowania różnorodnych tropów oświeceniowych w twórczości autora Konstancji z Ryków Benisławskiej. Sylwetki poetki z XVIII wieku. Pokazywał różnorodne tryby wykorzystywania tradycji oświeceniowej, która nie była dominującym polem eksploracji badawczej Jankowskiego. Z wystąpienia Osińskiego wynikało, że autor Pod pyrmonckimi alejami mimo że był tłumaczem m.in. Woltera i Casanovy, nie należał do poetów, których szczególnie interesowałaby tradycja oraz myśl polskiego i europejskiego Oświecenia. Nie należał również do poetów, którzy korzystaliby twórczo z prawideł genologicznych, formalnych, tematycznych i światopoglądowych, czyli szeroko rozumianej poetyki i estetyki poezji stanisławowskiej. Nie był też krytykiem literackim, dla którego nicią przewodnią namysłu metakrytycznego nad kształtem przemian literatury i kultury byłoby Oświecenie. Nie dał się poznać także jako podróżopisarz i kolekcjoner wrażeń doświadczanych na ziemiach polskich i w świecie, który próbowałby nawiązać intelektualny kontakt z dziedzictwem polskiego i europejskiego wieku rozumu i świateł. Oświecenie w jego bardzo wyprofilowanym wymiarze było marginalnym, acz ważnym komponentem refleksji nad istotą i statusem poezji, refleksji nad jej formami i możliwościami, a przede wszystkim nad jej wymiarem ideowym, światopoglądowym i religijnym, który okazuje się ważnym i niezbywalnym (zwłaszcza na polskim gruncie) elementem „antynomii Oświecenia” (jakby powiedzieli Teresa Kostkiewiczowa i Marcin Cieński), jego niejednorodności, a w związku z tym trudności w opisie i wypracowaniu jednorodnego kształtu. Nośność refleksji Jankowskiego polegała m.in. na położeniu nacisku na kwestie religijności reprezentantów polskiego Oświecenia (wskazywane przygodnie zwłaszcza w rekonstrukcji portretów Krasickiego i Karpińskiego przez krytykę i ujęcia syntetyczne drugiej połowy XIX wieku). Radosław Okulicz-Kozaryn (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) pokazywał różnice profilu dwóch wydań antologii Jankowskiego – Młodej Polski w pieśni oraz zestawiał wnioski z lektury tych wydań z Wyborem celniejszych poezji ostatniej doby. Badacz wyszedł od stwierdzenia, że antologia Młoda Polska w pieśni (I wyd. 1898; II wyd. 1903) miała stanowić kontynuację Kwiatów rodzinnych Żmichowskiej (wyd. pośm. 1882). Badacz odwołał się do znaczenia użytej w tytule antologii formuły „Młodej Polski” i zestawił ją z formułą zawartą w cyklu artykułów Artura Górskiego publikowanych w tym samym roku na łamach krakowskiego „Życia”. Podkreślił, że Jankowski jako autor przedmowy do Młodej Polski w pieśni protestował przeciw słowie „epigon”. W obu przedmowach do wydań antologii Czesław dowodził, że można się tylko częściowo zgodzić z powszechnie wówczas panującym stwierdzeniem o braku poezji, ponieważ w praktyce ona istnieje i ma swoją wyrazistą reprezentację. Poznański badacz pokazywał, w jaki sposób Jankowski przedstawia wartość poezji „pomickiewiczowskiej” i określał, jakie są w niej komponenty nieromantyczne. Celem Jankowskiego było wydobycie tego, co nieznane, a następnie zebranie tej kolekcji poetyckiej w antologiczną całość. Siłą tej koncepcji okazało się potraktowanie poezji jako siły podmiotowej, która nie może zaprzestać „przejawiania się”. Dlatego jako edytor poezji Jankowski szukał nowych form i nowych głosicieli słowa poetyckiego. Okulicz-Kozaryn zwracał uwagę na znaczenie formy poezji, jej ton i nastrój, a nasycenie dyskursu krytycznego (z przedmów) Jankowskiego pojęciami muzycznymi było szczególną cechą syntezy sztuk obecną w wywodzie krytyka i historyka literatury, jakim Jankowski ujawnił się jako autor metodycznego wstępu do antologii. Młodopolskie u Jankowskiego jest to, że traktuje poezję jako siostrę muzyki (pisał m.in. o Teofilu Lenartowiczu, że nad brzegami florenckiego Arna tworzy „fujarczany ton” piosenek; o Wincentym Polu, że gra „Mohortowe rapsody”; Władysława Syrokomlę nazwał „lirnikiem wioskowym”). Konstatacje badacza dowiodły, że poezja staje się w myśleniu Jankowskiego nie tylko kwestią literatury, lecz także niepodległości, skoro pojawiło się określenie mówiące o jej sile i roli: „Wśród ciszy mogił nie skonała pieśń”, a autor Dębów kładł nacisk na dążenie do doskonałości formalnej i kształtowanie formy poetyckiej wierszy własnych i cudzych na wzór muzyki. Dlatego swoją postawą metodologiczną i światopoglądową polemizował z Piotrem Chmielowskim, dowodząc, że poezja nie jest zacofana, a wartość poezji polskiej może być postawiona na równi z poezją wszechświatową.

Beata Obsulewicz-Niewińska (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) pokazywała możliwości, jakie stoją przed czytelnikiem tekstów Czesław Jankowskiego składających się na cykl dwunastu miniatur prozatorskich pt. Arabeski (1883). Badaczka, korzystając z ustaleń niemieckich i austriackich historyków sztuki i architektury, wskazywała na problem arabeski jako problem konstrukcyjny, genologiczny, tematyczny i kompozycyjny. Próbowała pokazywać miejsca wspólne między lekturą arabeski jako fenomenem antropologii romantycznej oraz kultury i sztuki szeroko pojętej dziewiętnastowieczności a ujęciem literackim Jankowskiego. Autor Arabesek posługiwał się często topiką i semantyką właściwą dla wczesnodziewiętnastowiecznego rozumienia arabeski (wywodzącej się od Novalisa) z wpisaną weń odmiennością, ornamentyzacją, dysonansem, postawą autoironiczną, zbliżeniem z topiką orientalną, fragmentaryzmem. Badaczka dokonała również zestawienia wątków, tematów i układu kompozycyjnego arabesek Jankowskiego z prerafaelityzmem i koncepcjami Johna Ruskina, dla którego (jak dla szkoły prerafaelitów i Novalisa) arabeska jest zarazem nośnikiem sensu ze względu na to, że jest niekonieczna i że jest fragmentem spajającym w całość pewną strukturę. Badaczka podkreśliła, że drobiazgowa lektura tych tekstów pozwoli na udowodnienie, że meandryczna linia tekstowa, zakrywająca niespójności tekstu (zogniskowana u Jankowskiego wokół pojęcia miłości), może dawać nowe możliwości odczytań tego gatunku. Marek Kochanowski (Uniwersytet w Białymstoku) pokazywał sylwetkę Czesława Jankowskiego jako teoretyka i praktyka sztuki pisania felietonów (na przykładzie tekstów z tomu Na marginesie literatury, 1906). Białostocki badacz pokazywał niuanse kompozycyjne, strategie narracyjne i nośność różnorodnych wątków problemowych felietonów Jankowskiego. Pytał o status dziennikarza-felietonisty, jego kompetencje i sposoby podchodzenia do badanego tematu. Badacz dostrzegł nowoczesne podejście Jankowskiego do zawodu dziennikarza, jego pokorę wobec materii, ale i dystans, który musi cechować zaangażowanego, ale obiektywnego rejestratora zmian w przestrzeni publicznej. Andrzej Rataj (Kraków) pokazywał sylwetkę krajoznawcy i historyka, jakim był Jankowski. Krakowski etnograf położył duży nacisk na dekodowanie sensów historycznych, ideologicznych, politycznych i geopolitycznych w myśleniu Jankowskiego dzięki studiowaniu map dołączonych przez nieprofesjonalnego politologa i historyka idei do różnych jego studiów. Joanna Lekan-Mrzewka (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) mówiła o znaczeniu i specyfice dyskursu podróżopisarskiego Jankowskiego. Poddawała namysłowi zapiski Europejczyka z jego podróży do Włoch. Tekst włoski pod piórem Jankowskiego można odczytać jako swoisty palimpsest znaczeń kulturowych pomagający rozumieć sens równoważenia tradycji i nowoczesności. Prelegentka wpisała tekst Jankowskiego w szerokie tło fascynacji Włochami w drugiej połowie XIX wieku i pytała o sposoby funkcjonalizowania refleksji nad kulturą, tradycją i nowoczesnością miast włoskich w sposobie obrazowania doświadczeń miejskości przez Jankowskiego. Próbowała uchwycić osobność widzenia zachłannego na wrażenia podróżnika i pokazać jego literacki zapis dotyczących dekodowania tych śladów jako efekt autonomicznej wędrówki po śladach minionego przez krytyka kultury, antropologa wyobraźni i drobiazgowego kolekcjonera wrażeń. Udowadniała, że namysł podróżnika po śladach tradycji antyczno-renesansowej, świadomego metody twórczej stosowanej przez estetyka sztuki Hipolita Taine’a, jest efektem uważnej i empatycznej lektury przestrzeni.

Maria Ankudowicz-Bieńkowska (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) omawiała drobiazgowo muzyczne epizody Czesława Jankowskiego i jego związek (zarówno tekstowy, jak i instytucjonalny) ze zjawiskiem opery. Pokazywała muzyczne i muzykologiczne zainteresowania Jankowskiego jako nowożytnego humanisty, którego można porównać z renesansowym wzorcem poety wykształconego, człowieka wielu dyspozycji poznawczych, niezwykle kompetentnego użytkownika sztuki i kultury, a także humanisty rozumiejącego istotę wrażliwości na piękno i jego formy. Paweł Bukowiec (Uniwersytet Jagielloński) pokazywał szanse i (nie)możliwości, jakie stoją przed badaczem „word literature”, który chciałby umiejscowić w siatce znaczeń sylwetkę i twórczość Czesława Jankowskiego. Maciej Wojtacki (Akademia Sztuki Wojennej) omawiał obecność Czesława Jankowskiego na łamach wileńskiego „Słowa”. Badacz zajmujący się od lat specyfiką tego czasopisma pokazywał różnorodne dyspozycje intelektualne Jankowskiego jako felietonisty, dziennikarza, krytyka kultury, kolekcjonera wileńskich doświadczeń, wnikliwego interpretatora narodowych i narodowościowych napięć w przestrzeni wileńskiego „tygla” wielokulturowego.

Kinga Geben (Uniwersytet Wileński) z perspektywy badań językoznawczych i kognitywizmu przyglądała się felietonom Jankowskiego. Wykorzystała metodę językowego obrazu świata do tego, żeby pokazać specyfikę językowego obrazu Wilna w felietonach Czesława Jankowskiego z cyklu Przechadzki po Wilnie (drukowanych na łamach „Słowa” od 22 lipca 1924 do 10 listopada 1927). Frekwencyjność i hierarchiczność pojawiania się poszczególnych leksemów obrazujących Wilno i wileńskość jako przestrzeń i miejsce, w których znaczącą rolę odgrywają rzeczy i artefakty (a w mniejszym stopniu ludzie), ponadto traktowanie Wilna jako dziecka (dzięki zużytkowaniu porównań o charakterze deminutiwów) – pokazywało Wilno jako miasto nieoczywistości. Dzięki językowemu obrazowi wileńskiego świata wyłaniającemu się z felietonów Jankowskiego prelegentka ujawniła antropologiczny i egzystencjalny wymiar widzenia tego miasta. Wileńska językoznawczyni zwróciła uwagę, że widzenie Wilna przez Jankowskiego dowartościowywało rolę kultury materialnej, która ma swoją trwałość. Irena Fedorowicz (Uniwersytet Wileński) w komparatystycznej próbie oglądania felietonów wileńskich z lat 20. XX wieku, poddawała namysłowi podobieństwa i różnice obrazowania, problematyzowania i diagnozowania wileńskiego tekstu miejskiego w Notatkach brukowych Michała Brensztejna (1874–1938) i Przechadzkach po Wilnie Czesława Jankowskiego – kryjącego się pod pseudonimami Skierki czy Jana Kantego Skierki. Badaczka pokazywała różnorodne płaszczyzny odwołań do tradycji, zwłaszcza kiedy pokazywała, w jaki sposób felietony z Notatek brukowych wchodzą w ukryty dialog z „Wiadomościami Brukowymi” – fundamentalnym czasopismem początków XIX wieku (1816-1822), związanym z romantyzmem wileńskim. Monografistka Jankowskiego dowodziła znaczenia gatunku felietonu w dorobku twórczym wileńskiego dziennikarza i zastanawiała się nad miejscami wspólnymi i dialogującymi w dyskursie publicystycznym Brensztejna i starszego od niego o 17 lat Jankowskiego.

Podczas drugiego dnia obrad pomysłodawczynię międzynarodowej konferencji i autorkę monografii poświęconej Jankowskiemu – doc. dr Irenę Fedorowicz – spotkała prawdziwa „badawcza” niespodzianka. Dzięki uprzejmości prof. dr. hab. Tadeusza Bujnickiego na ręce współorganizatorki spotkania trafiły materiały archiwalne dotyczące Czesława Jankowskiego, m. in. jego zeszyty szkolne z okresu nauki w Mitawie, rysunki i rękopisy wierszy. Ofiarodawcą tych dokumentów jest historyk, prof. dr hab. Tomasz Szarota z Instytutu Historycznego PAN. Jego matka była pasierbicą Ireny Jankowskiej-Szarotowej, córki Czesława Jankowskiego. Córka nie miała własnych dzieci, więc materiały po swoim ojcu przekazała spadkobiercom męża. Dotychczas były one przechowywane w mieszkaniu profesora Szaroty, który dobrze pamięta Irenę Szarotową, nazywaną w dzieciństwie ciocią. Właściciel archiwaliów zdecydował, że powinny znaleźć się one w Wilnie, a ponieważ docent Fedorowicz i profesor Szarota znali się z korespondencji, więc prawo decydowania, gdzie konkretnie ulokować archiwalia, spadkobierca pozostawił wileńskiej badaczce spuścizny autora czterotomowej monografii pt. Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi.

Drugi dzień konferencji uświetnił wyjazd uczestników sesji na Rossę i do Borejkowszczyzny. Odwiedzeniu cmentarza na Rossie towarzyszyło złożenie kwiatów na grobie Czesława Jankowskiego. Następnie badacze Jankowskiego udali się na wycieczkę do Muzeum Władysława Syrokomli w Borejkowszczyźnie. Trzeciego dnia odbyła się wycieczka do rezydencji Prezydenta Republiki Litewskiej (dawnego Pałacu Biskupiego / Pałacu Reprezentacyjnego RP).

Spotkanie w murach wileńskiego Centrum Polonistycznego wokół twórczości Czesława Jankowskiego okazało się intelektualną wędrówką po śladach wielogatunkowego i wielowymiarowego dorobku autora Polski etnograficznej. Burzliwe dyskusje i ferment intelektualny przyczynią się zapewne do re-lektury tych śladów, ponownych odczytań i kolejnych spotkań badawczych w pół drogi między lekturą poezji Czesława i lekturą tekstów publicystycznych Skierki, między zapisami podróżnika Europy a notatkami niespiesznego przechodnia wileńskich bruków i zaułków, między refleksją ironicznego flâneura a widzeniem prawideł rzeczywistości przez krytycznego dandysa-estetę. Gdzieś w pół drogi między Litwą i Polską, między Oszmianą i Mitawą a Lublinem, Krakowem i Warszawą.

Autor sprawozdania: Dawid Maria Osiński