Problemy edycji literatury XIX i XX wieku

Korzyści wynikające z lektury brulionowych wersji liryków Juliusza Słowackiego przybliżyła Ewa Szczeglacka-Pawłowska, a pogłębioną lekturę rękopisu Adama Mickiewicza zaproponował Wojciech Kruszewski. Wykorzystane metodologiczne narzędzia – krytyka tekstu i krytyka genezy – dostosowali do przedmiotu badań. Pozwoliło to ujawnić pomijane lub niedostrzegane dotąd fakty oraz postawić ważne pytania, jak choćby to o granice edytorskich kompetencji.

Inne teksty, które znalazły się w dziale „Artykuły i rozprawy”, wprowadzają w obszar filologicznych rozterek badaczy podejmujących się analizy rękopisów Marii Pawlikowskiej, Kornela Makuszyńskiego, Edwarda Stachury czy Gustawa Herlinga--Grudzińskiego. Naszych czytelników mogą zaciekawić także relacje związane z przygotowywaniem konkretnych edycji. Myślę tu o artykule Teresy Winek rekonstruującej wydawnicze dzieje Dzieł Klementyny z Tańskich Hoffmanowej w opracowaniu Narcyzy Żmichowskiej oraz o tekście Barbary i Macieja Szargotów starających się na powrót wprowadzić do czytelniczego obiegu zapomniane utwory. Problem, z którym się zmagali, to wspólna edycja dwu powieści opublikowanych w połowie XIX wieku w różnych miejscach i wedle innych zasad. Dział zamyka artykuł Mirosława Strzyżewskiego poświęcony Konradowi Górskiemu, toruńskiemu badaczowi, który przez wielu uczniów uznawany był za mistrza w zakresie edytorstwa i interpretacji tekstów romantycznych.

Ważnym elementem składowym prezentowanego numeru są także źródła, które dokumentują edytorską praktykę. Tym razem są to listy dość wyrazistych postaci: w numerze po raz pierwszy publikujemy nieznany wcześniej list Zygmunta Krasińskiego do ojca i list gen. Wincentego Krasińskiego do Henryka Milberga, korespondencję Marii Dąbrowskiej i Anny Kowalskiej oraz listy Andrzeja Wajdy do Stanisława Czycza. Zdarza się, że artykuły – oprócz aspektu naukowego – mają walor dodatkowy, osobisty. Adam Fitas, wydawca dzieł Karola Ludwika Konińskiego, ujawnił mechanikę poszerzenia swych literaturoznawczych diagnoz o działania stricte edytorskie.

W dziale „Przeglądy i sprawozdania” znalazły się z kolei omówienia dwóch  poświęconych epoce romantycznej (Wokół romantyzmu i Moda polska i romantyzm) oraz recenzja nowego wydania Edmunda Stefana Witwickiego. Całość zamyka refleksja Agnieszki Kuniczuk-Trzcinowicz na temat książki Pierre-Marca de Biasiego pt. Genetyka tekstów, która – według autorki – może być doskonałą inspiracją do prac nad procesem twórczym polskich pisarzy.

Wszyscy, którzy kiedykolwiek zajmowali się edytorstwem, mają świadomość, że jest to zajęcie wymagające benedyktyńskiej cierpliwości oraz detektywistycznego zacięcia.

Efekty prac rzadko bywają natomiast spektakularne. Jednak doskonale rozumiem naukowców, którzy wybierają edytorstwo i przy nim zostają. Przy wszystkich trudnościach praca z rękopisami może być niezwykle ciekawa, za każdym razem inna, może być przygodą, a efekt końcowy – źródłem wielkiej satysfakcji. Sądzę, że numer „Sztuki Edycji”, który oddajemy w ręce czytelników, jest tego najlepszym potwierdzeniem.

(ze Wstępu Dariusza Pachockiego)