Polish Studies Newsletter

Research project

Added on: 03.06.2017

Edycja listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła

Institutions:
Cities/towns:
Olsztyn
Participants:
Fields:
Studia edytorsko-filologiczne, słownikowo-encyklopedyczne, dokumentacyjno-bibliograficzne

Projekt  realizowany w ramach grantu z Narodowego Centrum Nauki (Opus IV) przyznanego na lata 2013-2016

Podsumowanie projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie umowy nr 2012/07/B/HS2/02322

Projekt pt. „Edycja listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła” wieńczy publikacja zawierająca zbiór wyjątkowej epistolografii o tematyce miłosnej powstały w I połowie XVIII wieku („Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744–1759, wstęp i opracowanie Iwona Maciejewska i Katarzyna Zawilska, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2016). Do rąk czytelników trafia źródło unikatowe. Jak zauważył recenzent książki, prof. Włodzimierz Gruszczyński: „Po pierwsze, są to listy pisane przez młodą kobietę (a znamy przede wszystkim korespondencję mężczyzn z tamtych czasów). Po drugie, listy te są wyrazem miłości do mężczyzny będącego ich adresatem, a często zawierają zaskakująco duży ładunek erotyzmu”, a przypomnieć należy, iż kobiety epok dawnych bardzo oszczędnie poruszały w swej korespondencji takie tematy. Współczesny odbiorca nie ma szansy zetknąć się ze staropolską epistolografią tworzoną przez panie, gdyż nawet jeśli szczęśliwie się ona zachowała do naszych czasów, w ogromnej większości nie została opublikowana. Nieliczne edycje dotyczą przede wszystkim korespondencji postaci znanych (Elżbieta Sieniawska, Elżbieta Drużbacka), jednak tematyka miłosno-erotyczna się w nich nie pojawia. Na wydanie ciągle czekają listy Franciszki Urszuli Radziwiłłowej, która poślubiła starszego brata Hieronima Floriana, księcia Michała Kazimierza zw. "Rybeńko" i śmiało przelewała na papier swe uczucia. W tej sytuacji możliwość lektury listów Magdaleny z Czapskich wypełnia tę istotną lukę. Dzięki ponad 150 epistołom współczesny czytelnik może poznać zapomniane świadectwo dawnej mentalności, która w tym właśnie okresie ulegała zauważalnej zmianie. Nasilało się wówczas stopniowo dążenie do osiągnięcia osobistego szczęścia poprzez zawarcie małżeństwa z miłości, a nie z kalkulacji, opartego na wzajemnym porozumieniu i wspólnym odczuwaniu świata. W konsekwencji tej zmiany w czasach saskich wyraźnie wzrosła w rodzinach magnackich i szlacheckich liczba orzeczeń o nieważności małżeństwa wydawanych przez sądy kościelne, co było następstwem działań małżonków dążących do rozwiązania narzuconego im przez rodzinę związku. Świadectwem takiego postępowania są listy Magdaleny z Czapskich, która poślubiła bogatego magnata Hieronima Floriana Radziwiłła, rozwiedzionego z Teresą Sapieżanką, a następnie po kilku latach sama zdecydowała się swego męża opuścić, poznawszy jego trudny i apodyktyczny charakter. Czytanie jej wyznań może być ciekawą lekturą nie tylko dla badaczy dawnej kultury, historii czy polszczyzny, lecz także dla przeciętnego odbiorcy, którego fascynują przekazy o charakterze autobiograficznym i który w dawnych źródłach szuka korzeni naszej współczesnej mentalności. Czapska była kobietą bardzo inteligentną, oczytaną, potrafiącą poprzez właściwie dobrane słowa wpływać na adresata. Umiała zjednać sobie nieufnego wobec ludzi magnata wyszukanymi wyznaniami, a swe otoczenie przekonać, iż może stanąć z księciem na ślubnym kobiercu, zanim otrzyma on decyzję o unieważnieniu pierwszego małżeństwa. Jej listy są świadectwem nietuzinkowej osobowości i literackiego wręcz talentu.

Dzięki badaniom podjętym w ramach projektu wzrasta nasz poziom wiedzy o języku I połowy XVIII wieku, ciągle niewystarczająco poznanym, o czym świadczy uzupełniany stale o nowe hasła "Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku". Znacząco poszerza się także wiedza o polszczyźnie kobiet z warstw szlachecko-magnackich. W ramach prac związanych z edycją udało się również wyjaśnić zagadki biograficzne dotyczące małżeństwa Radziwiłłów, a także, co niezwykle ważne, scharakteryzować niewydaną dotychczas część diariusza księcia Hieronima z roku 1746, która dopiero niedawno trafiła do Polski wraz z kolekcją Tomasza Niewodniczańskiego. Jej edycja to kolejne wyznawanie stojące przed badaczami dawnych epok. Hieronim Florian Radziwiłł to reprezentant jednej z najznaczniejszych rodów I Rzeczypospolitej, postać obrosła czarną legendą, czekającą na zweryfikowanie. Korespondencja jego małżonki oraz diariusz księcia pozwalają dostrzec w nim nie tylko okrutnika, lecz także człowieka, który ostatecznie utracił miłość swego życia.
Lekturę ułatwia stosowny komentarz oraz dołączony do wydania słownik wyrazów archaicznych i zapożyczonych. Wtręty obcojęzyczne zawarte w listach zostały przetłumaczone, a dołączone do edycji fotokopie wybranych listów pozwalają zapoznać się z dawną grafią, ortografią i interpunkcją, stwarzają też szansę na samodzielne odczytanie tajemnego szyfru używanego przez Czapską. Zarówno autorkę listów, jak i ich adresata poznajemy dzięki portretom pędzla Jakuba Wessela, do których małżonkowie pozowali w 1746 roku.

Information

Funding:
NCN
Contact:
iwona.maciejewska@uwm.edu.pl
Added on:
3 June 2017; 20:13 (Mariola Wilczak)
Edited on:
17 October 2017; 10:30 (Mariola Wilczak)

See also

17.02.2020

Polonistyka otwarta

Celem projektu jest promocja języka i kultury polskiej wśród studentów i studentek polonistyk na świecie. Podstawą działań są webinaria o polskiej kulturze literaturze, historii i języku polskim adresowane przede wszystkim do studentów zagranicznych uczących się języka polskiego na poziomach od B1 wzwyż.

18.05.2021

#PolskaHumanistykaCyfrowa || Automatyczna analiza fleksyjna tekstów polskich z lat 1830-1918 z uwzględnieniem zmian w odmianie i pisowni

Celem projektu jest stworzenie analizatora fleksyjnego dla polszczyzny drugiej połowy doby nowopolskiej, co jest wstępnym krokiem dla komputerowej analizy tekstów dawnych. Analizator ten będzie rozpoznawać formy z zachowaniem osobliwości odmiany i pisowni lat 1830-1918. Jego struktura zostanie tak zaprojektowana, by mógł on być podstawą dalszych rozszerzeń o stany wcześniejsze (przede wszystkim o pierwszą połowę doby nowopolskiej). Jednocześnie w ramach projektu, obok analizatora morfologicznego, powstanie nieduży (1 mln segmentów), oznakowany korpus tekstów z lat 1830-1918. Zasób ten zostanie udostępniony wraz z przeszukiwarką według kryteriów fleksyjnych i metatekstowych (periodyzacja próbek, ich przyporządkowanie do podzbiorów stylów funkcjonalnych, składniki opisu bibliograficznego).

05.08.2016

Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795-1918

Projekt Pamiętniki i Listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795-1918 zakłada przeprowadzenie szerokiej kwerendy w archiwach i bibliotekach Polski, Rosji, Litwy, Białorusi, Łotwy, Ukrainy i Francji, której celem będzie odnalezienie i zinwentaryzowanie  znajdujących się tam pamiętników i listów polskich autorów.

14.01.2021

Literatura polska bez granic. Forum języka i kultury polskiej w Saksonii

Projekt Literatura polska bez granic. Forum języka i kultury polskiej w Saksonii realizowany jest w Instytucie Badań Literackich PAN oraz w Instytucie Slawistyki na Uniwersytecie w Lipsku od października 2020 do września 2021. Finansowany jest przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej.

We use cookie files to make the use of our website more convenient for our users. If you do not wish cookie files to be saved on your hard drive, please change the settings of your browser. Read about our cookie policy.