VIII Światowy Kongres Polonistów: FILOLOGIA – OD/NOWA. JĘZYK–LITERATURA–KULTURA W EPOCE CYFROWEJ

Kluczowe zagadnienie do dyskusji zaproponowane przez Organizatorów koncentrowało się wokół dziedzictwa filologii wobec wyzwań współczesności. Zaprosili uczestników „do stawiania pytań o to, w jaki sposób podejmowana dziś przez nas problematyka badawcza oraz zaangażowanie w kulturę i rozmaite praktyki społeczne korzysta z dziedzictwa filologii, w jaki sposób je przekształca, kwestionuje czy kontestuje, w jaki sposób konfrontuje z nowymi zjawiskami kultury funkcjonującej w środowisku cyfrowym, wreszcie w jaki sposób pojmuje samą filologię” (https://skpkrakow.com/). 

Uczestnicy wydarzenia mogli wysłuchać wykładów mistrzowskich, w których omawiano obszar znaczeniowy filologii w ujęciu historycznym, kondycję i znaczenie filologii we współczesnych badaniach (w tym relacje filologii i polonistyki), formułowano postulaty (prelekcje Prof. Ryszarda Nycza, Prof. Marii Delaperrière, Prof. Danuty Ulickiej, Prof. Marii Prussak, Prof. Michała Pawła Markowskiego). W swoim wystąpieniu Filologia i ocalanie Prof. Luigi Marinelli podkreślił, że „akt filologiczny, jako działanie polegające na rekonstrukcji i zrozumieniu cudzego tekstu, jest zasadniczo dialogicznym aktem współodpowiedzialności, współczucia i miłości między ludźmi, żywymi lub martwymi [...] i jako taka, filologia jest to chyba przede wszystkim zaangażowanie”. To znaczenie filologii  jest szczególnie istotne w świecie, w którym „pogłoska stała się jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod poznania i analizy wszystkiego”, wskutek czego, na co zwrócił uwagę Prelegent, „rodzą się potwory, zupełnie nieuzasadnione rzeczywistością faktów wnioski, takiego typu jak (cytuję, niestety): <<Holokaustu (prawie) nie było>>, <<bezpośrednią odpowiedzialność za tragedię ponoszą nie piloci i warunki atmosferyczne, ale wciąż nieustalone ’osoby trzecie`>>, <<LGBT to nie ludzie, to ideologia>>, <<język ukraiński nie istnieje>>, <<Ukraina najechała Rosję>> itp. Czyli ideały zastępuje ideologizacja, informacja staje się dezinformacją, interpretacja przemienia się w omamienie”.

Filologia jako konstruktywna metoda, której podstawą jest szacunek dla przekazanego tekstu i dla wypowiedzi innych, poparta studiami i znajomością tekstów może pomóc w uwolnieniu komunikacji od takich zakłóceń, przekłamań i manipulacji. W kontekście badań filologicznych szacunek wobec różnych wersji tekstu, wprowadzanych przez czytelników zmian, „zamiast o błędzie i prawdzie” nakazuje mówić o „różnorodności”, której przyczyny mogą być rozmaite, np. teksty mogą być napisane przez różnych autorów w różnym czasie lub przez tego samego autora, ale z odmienną intencją. Praca filologa bada „życie tekstów”, podaje w wątpliwość ich poprawność, postrzega tekst jako proces i jako produkt (osoby, która go stworzyła, ale i cywilizacji, w której jest osadzony). Filolog, według słów Profesora Marinellego, „powoli i cierpliwie poprawia, rekonstruuje i ratuje naszą pamięć kulturową przed wszelkimi zniekształceniami, wymazaniami i zniszczeniami, ba! także przed wszelkimi przesądami do których gatunek Homo zwany Sapiens był, jest i będzie niestety zdolny”.  W wielu przypadkach pozwala „zrekonstruować od nowa to, co niszczy czas, może uczynić nas bardziej świadomymi naszej własnej skończoności oraz zwiększyć nasz szacunek do logosu”. Słowa Prof. Luigiego Marinellego znalazły kontynuację w wykładzie mistrzowskim Prof. Marii Prussak, która podkreśliła znaczenie filologii jako narzędzie służące poznawaniu innego przez świat, a także wagę postulatu wyższości źródła nad hipotezą badawczą.

Poszczególne aspekty badań filologicznych były omawiane przez uczestników Kongresu w równolegle obradujących sekcjach, a przyporządkowane im kręgi tematyczne odzwierciedlały perspektywy filologii. Dyskutowano o komparatystyce, nowoczesności, językowym obrazie świata, glottodydaktyce, problematyce przekładu, literaturze dawnej i wieku XIX, retoryce, biohumanistyce, badaniom nad procesem twórczym, edytorstwie, biografistyce i poetyce codzienności, kulturze popularnej i mediach, humanistyce cyfrowej, krytyce literackiej, badaniami nad Zagładą, problematyce pogranicza. Jeden z paneli poświęcono stuleciu polonistyki w Czechach.

W rozważaniach nad biohumanistyką, jednym z najnowszych nurtów badawczych realizowanych także w perspektywie polonistycznej, prelegentki poruszyły ważne we współczesnym świecie kwestie neuroróżnorodności, niepełnosprawności i stygmatyzacji społecznej, a także językowych prób oswojenia potęgi żywiołów i samoalienacji podmiotu. Prof. Elżbieta Rybicka zaprezentowała krótką rekonstrukcję semantyki historycznej słowa „żywioł”, traktując słowniki jako repozytoria konceptualizacji sił przyrody, powiązanie z ludzkim doświadczeniem i imaginarium, i zwracając uwagę na to, że współcześnie mamy do czynienia ze splotem witalizmu i destrukcji, postrzeganiem żywiołu jako nieuchwytnej i niebezpiecznej dla człowieka, zagrażającej mu siły natury, pozbawionej ponadto  świadomości i mającej wpływ na kształt wydarzeń. Prelegentka wskazała na współczesne propozycje badawcze. Jedną z nich jest myślenie nie tyle o żywiołach, co "wraz z żywiołami", co pozwala osłabić dualizm człowieka i natury. Klaudia Muca, autorka wystąpienia Humanistyka zaangażowana i neuroróżnorodność, opowiedziała o historii idei neuroróżnorodności i jej obecności w literaturze niefikcjonalnej, zwracając uwagę na konieczność poszerzenia zakresu uwagi filologa o teksty niearcydzielne, obowiązek filologicznej uważności, relektury dzieł o niepełnosprawności intelektualnej, z uwzględnieniem perspektywy emancypacyjnej. Gest filologiczny jest w tym kontekście równoznaczny z gestem emancypacyjnym. Na kwestię studiów o niepełnosprawności w Polsce zwróciła uwagę w swoim wystąpieniu Alicja Wang, wychodząc od relacji znaczeniowej pomiędzy „osobą niepełnosprawną” a „osobą z niepełnosprawnością”, w przypadku drugiego określenia wskazująca na brak akceptacji tej cechy. Przywołała koncepcję ślepoty jako koncepcję społeczną Michała Kaziowa, który w swoich publikacjach oparł się na osobistym doświadczeniu, podobnie jak Anna Wietecha, autorka pracy Sięgnąć poza wzrok. Doświadczenia percepcyjne w krótkich formach prozatorskich Bolesława Prusa. Teksty i konteksty. Stereotypom i stygmatyzacji językowej poświęcony był referat Doroty Pazio-Wlazłowskiej Bo każdy gruby to żarłok i leń! – stygmatyzacja osób z otyłością we współczesnej polszczyźnie.

Poruszone kwestie – szczególnie nacechowania słów wskazujących na niepełnosprawność („inwalida”, „osoba niepełnosprawna”, "osoba z niepełnosprawnością") wywołały ożywioną dyskusję. Jak zauważyła Prof. Renata Przybylska, dyskusja o stygmatyzacji i poprawności w języku dotyka problemów badań tej części naszego „ja”, które jest poza naszą kontrolą i świadomością. Prof. Małgorzata Mikołajczak z Uniwersytetu w Zielonej Górze zwróciła natomiast uwagę, że Michał Kaziów jako badacz słuchowisk radiowych, autor prac nad wykluczeniem i jako osoba z niepełnosprawnością jest jednym z prekursorów disability studies w Polsce, i że jego działalność powinna stać się przedmiotem gruntownych badań naukowych, które jak dotąd nie zostały przeprowadzone.

Żywe zainteresowanie wśród polonistów, zarówno językoznawców, jak i literaturoznawców, wzbudziła dyskusja poświęcona humanistyce cyfrowej. Interdyscyplinarne zespoły badawcze, złożone z programistów i lingwistów, nie są już novum w środowisku filologów. Wypracowane narzędzia (np. słowniki) są popularne zarówno wśród badaczy, jak i użytkowników nieprofesjonalnych. Obecnie dyskutuje się przede wszystkim nad możliwościami ich udoskonalania i dalszego wykorzystywania, np. w dydaktyce języka polskiego jako obcego. Coraz powszechniejsze zainteresowanie budzą narzędzia edytorstwa cyfrowego, których możliwości wykraczają już poza prezentację tekstu w warstwie cyfrowej. Wyspecjalizowane instrumenty wykorzystujące możliwości sztucznej inteligencji służą badaczom-edytorom w pracy nad odczytywaniem i opracowywaniem rękopisów, porównywaniem wariantów i innymi komponentami krytyki tekstu. Środowisko cyfrowe, o czym mówiła w swoim wykładzie mistrzowskim Filologia – sztuka pamięci. Wokół cyfrowego archiwum Stanisława Wyspiańskiego Prof. Magdalena Popiel, pozwala również na zaprezentowanie dynamiki procesu twórczego i dzielenie się archiwum twórczym, co jest szczególnie cenne w przypadku twórców takich jak Stanisław Wyspiański, pracujący w sposób intensywny i symultaniczny, tworzący również projekty nieprzeznaczone do realizacji. W tym kontekście filologia, jako sztuka uobecniania, ma znaczenie służebne i wymaga pokory, która pozwala dostrzec horyzont drugiego człowieka. Wykład Prof. Popiel wpisał się w dyskusję o idei i koncepcjach archiwów cyfrowych, które są jednym z budzących największe nadzieje narzędzi zbliżających odbiorców do odtwarzania procesu twórczego i genezy tekstów kultury składających się na opus vitae artysty.

Nie zabrakło również wypowiedzi tematów dotyczących kondycji badań nad historią literatury i możliwości zainteresowania nią współczesnych czytelników i badaczy, np. Prof. Anna Czabanowska-Wróbel mówiła o braku powrotu do naiwnego czytania pozytywistów, którym wyrządzono niemałą krzywdę poprzez lansowanie stereotypów i odczytań ideologicznych. 

W czasie Kongresu Prof. Henryk Siewierski, tłumacz, założyciel Katedry im. Cypriana Norwida na Uniwersytecie w Brasili, odebrał Medal „Merentibus”. Wręczono również Nagrody w Konkursie im. Jana Kochanowskiego, organizowanym przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Studiów Polonistycznych. Nagrody otrzymali Kris Van Heuckelom za książkę Polish Migrants in European film 1918–2017 (Cham: Palgrave Macmillan, 2019), wydanie polskie: Nostalgia, solidarność, (im)potencja. Obrazy polskiej migracji w kinie europejskim (od niepodległości do współczesności (Warszawa: Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny; Kraków: Universitas, 2022) oraz Stanley Bill za książkę Czesław Miłosz’s Faith in the Flesh. Body, Belief & Human Identity (Oxford, New York: Oxford University Press, 2021).

Ważnym komponentem Kongresu była również dyskusja plenarna Wisława Szymborska i Włochy: przekłady, historie, media (w ramach obchodów 100-lecia urodzin Poetki) prowadzona przez Michała Rusinka, z udziałem gości z Włoch: Prof. Francesci Fornari, Prof. Andrei Ceccherellego i Prof. Luigiego Marinellego. 

Podczas Kongresu tradycyjnie odbyło się również Walne Zebranie Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Polonistycznych.

Miłośnicy twórczości Tadeusza Kantora mogli wysłuchać wykładu mistrzowskiego Prof. Katarzyny Fazan Teatroteka Kantora. Miejsca–Obiekty–Słowa, wziąć udział w spotkaniu z Natalią Zarzecką pt. Nowe narracje Cricoteki, a na zakończenie Kongresu mieli możliwość zwiedzenia Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka.

Redaktorzy „Biuletynu Polonistycznego”, Mariola Wilczak i Piotr Bordzoł, uczestniczyli w poszczególnych wykładach i panelach, odbywali rozmowy kuluarowe dotyczące dokumentowania działalności instytucji i badań polonistycznych.

Mariola Wilczak i Piotr Bordzoł (fot. Patryk Biegański)

Nie zabrakło spotkań z dawno niewidzianymi przyjaciółmi i współpracownikami „Biuletynu Polonistycznego”, m.in. z dr Natalią Ciołyk i prof. Switłaną Suchariewą z Łucka (na zdjęciu), dr Ireną Fedorowicz i dr Kingą Geben z Wilna czy dr Gabrielą Olchową z Bańskiej Bystrzycy.

Switłana Suchariewa, Piotr Bordzoł, Bohdana Suchariewa, Natalia Ciołyk

 

Mariola Wilczak, Irena Fedorowicz, Kinga Geben, Piotr Bordzoł

Ponadto Mariola Wilczak wystąpiła, jako jedna z ostatnich prelegentek Kongresu, z referatem „Biuletyn Polonistyczny” jako źródło informacji o współczesnej polonistyce, w panelu Perspektywy humanistyki cyfrowej (cz. II). W swoim wystąpieniu mówiła o „Biuletynie Polonistycznym” w kontekście danych badawczych, które mogą posłużyć m.in. do badań nad historią dyscypliny i tendencjami przemian humanistyki, i jako o bazie danych i o dążeniu do stworzenia kompletnej i aktualnej bazy wiedzy o badaniach polonistycznych w Polsce i za granicą. Poruszyła kwestię problemów w pozyskiwaniu tych danych. Wspomniała o „Geopolonistyce” jako ważnej części „Biuletynu”, ogniskującej wszystkie zgromadzone dane na mapie geograficznej, na której mają okazję "spotkać się"  dane o instytucjach, odsyłające z kolei do artykułów i haseł, a dalej – do wydarzeń, ofert edukacyjnych, publikacji czy ogłoszeń - do struktury powiązań, umożliwiającej m.in. odkrywanie zależności między osobami, instytucjami czy miejscami. Swoje wystąpienie zakończyła apelem o zagospodarowanie przestrzeni cyfrowej, jaką stanowi „Biuletyn Polonistyczny” i wspólne szukanie rozwiązań zasygnalizowanych problemów.

Mariola Wilczak (fot. Patryk Biegański)

__________________________

Zachęcamy również do lektury wywiadu ze współorganizatorką kongresu Prof. Magdaleną Popiel:

https://biuletynpolonistyczny.pl/pl/articles/kilka-pytan-o-swiatowe-kongresy-polonistow,293/details 

oraz do wysłuchania odcinków podkastu „Spotkania Biuletynu” - wypowiedzi i rozmów z uczestnikami Kongresu:

• Spotkanie 6: Światowy Kongres Polonistów: https://www.spreaker.com/user/16859658/spotkanie-6-o-kongresie 

• Spotkanie 7: Profesor Constantin Geambaşu na Światowym Kongresie Polonistów:
  https://www.spreaker.com/user/16859658/spotkanie-7-rozmowa-z-constantinem-geamb

Mariola Wilczak, Irena Fedorowicz i Kinga Geben rozmawiają o przyszłości filologii

---

Szczegółowe informacje o VIII Światowym Kongresie Polonistów są dostępne na stronach organizatorów:

https://skpkrakow.com/

https://mssp.pl/?page_id=4

https://www.facebook.com/8skpkrakow 

---

Organizatorzy VIII Światowego Kongresu Polonistów:

Komitet Honorowy:

Profesor Jacek Majchrowski, Prezydent Miasta Krakowa

Profesor Jacek Popiel, Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego

Profesor Bogumiła Kaniewska, Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Profesor Ryszard Koziołek, Rektor Uniwersytetu Śląskiego

Profesor Wojciech Bałus, Przewodniczący Komitetu Nauk o Sztuce PAN

Profesor Maciej Eder, Przewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN

Profesor Katarzyna Kłosińska, Przewodnicząca Rady Języka Polskiego

Profesor Anna Łebkowska, Przewodnicząca Komitetu Nauk o Literaturze PAN

Profesor Ewa Rewers, Przewodnicząca Komitetu Nauk o Kulturze PAN

Rada Programowa:

Profesor Stanley Bill, Uniwersytet Cambridge

Profesor Włodzimierz Bolecki, IBL PAN

Profesor Grażyna Borkowska, IBL PAN

Profesor Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz, IBL PAN

Profesor Tomasz Chachulski, IBL PAN

Profesor Marcin Cieński, Uniwersytet Wrocławski

Profesor Andrea Ceccherelli, Uniwersytet Boloński

Profesor Anna Dąbrowska, Uniwersytet Wrocławski

Profesor Maria Delaperrière, INALCO Paryż

Profesor Adam Dziadek, Uniwersytet Śląski

Profesor Jarosław Fazan, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Constantin Geambaşu, Uniwersytet w Bukareszcie

Profesor Małgorzata Gębka-Wolak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Profesor Hanna Gosk, Uniwersytet Warszawski

Profesor Andrzej Hejmej, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Magdalena Heydel, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Piotr Horbatowski, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Inga Iwasiów, Uniwersytet Szczeciński

Profesor Anna Janicka, Uniwersytet w Białymstoku

Profesor Iwona Janowska, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Bożena Karwowska, Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej

Profesor Ałła Krawczuk, Uniwersytet Lwowski

Profesor Michał Kuziak, Uniwersytet Warszawski

Profesor Mindaugas Kvietkauskas, Uniwersytet Wileński

Profesor Jarosław Ławski, Uniwersytet w Białymstoku

Profesor Luigi Marinelli, Uniwersytet La Sapienza

Profesor Michał Paweł Markowski, Uniwersytet Jagielloński/UIC

Profesor Grzegorz Marzec, IBL PAN

Profesor Małgorzata Mikołajczak, Uniwersytet Zielonogórski

Profesor Władysław Miodunka, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Tomasz Mizerkiewicz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Profesor Alina Nowicka-Jeżowa, Uniwersytet Warszawski

Profesor Ryszard Nycz, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Ewa Paczoska, Uniwersytet Warszawski

Profesor Renata Przybylska, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Jan Rybicki, Uniwersytet Jagielloński

Profesor Bożena Shallcross, University of Chicago

Profesor Dariusz Skórczewski, Katolicki Uniwersytet Lubelski

Profesor Andrzej Skrendo, Uniwersytet Szczeciński

Profesor Marta Skwara, Uniwersytet Szczeciński

Profesor Beata Śniecikowska, IBL PAN

Profesor Ewa Rajewska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Profesor Magdalena Rembowska-Płuciennik, IBL PAN

Profesor Henryk Siewierski, Universidade de Brasília

Profesor Jolanta Tambor, Uniwersytet Śląski

Profesor Tamara Trojanowska, Uniwersytet Torontoński

Profesor Danuta Ulicka, Uniwersytet Warszawski

Profesor Kris Van Heuckelom, Katholieke Universiteit Leuven

Komitet Organizacyjny:

Profesor Magdalena Popiel

Profesor Tomasz Bilczewski

Profesor Dorota Siwor

Dr Dominika Bucko

Dr Katarzyna Deja

Dr Alicja Fidowicz

Dr Karina Jarzyńska

Dr Karolina Górniak-Prasnal

Dr Barbara Kaszowska-Wandor

Dr Michał Koza

Dr Anna Turczyn

Dr Zofia Ziemann

Dr Michał Zając

Mgr Dominika Ciesielska

Mgr Małgorzata Kafel

Mgr Kamil Kaczmarek

Mgr Magdalena Kuczaba-Flisak

Mgr Maria Rutkowska

Mariola Wilczak, Piotr Bordzoł